برجام، PMD و اولویت‌های دیپلماسی در گفت‌و‌گو با بروجردی

رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست‌خارجی مجلس شورای اسلامی با اشاره به گزارش اخیر آمانو معتقد است که آژانس استقلال کامل سیاسی ندارد بلکه فشار پذیر است؛ همچنانکه این ادعای دروغ در گزارش آژانس که ایران تا مقطعی در پی ساخت سلاح هسته‌ای بوده امری خلاف است.

بروجردی می‌گوید ایران اهرم متقابل دارد و اگر غربی‌ها بخواهند بازی دربیاورند بازی ما خیلی جدی‌تر خواهد بود و خواهیم توانست اقتدار خودمان را بسیار بیشتر از گذشته در عرصه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای به نمایش بگذاریم.

او همچنین با بیان اینکه اکثریت مجلس موافق با برجام بود، به نقش بی‌بدیل رییس مجلس در مصوبه برجام اشاره کرد و گفت که چون موضوع هسته‌ای یک موضوع ملی است تبادل نظر در سطوح بالاتر وجود داشته و توافق لازم در سطح نظام که فراتر از مجلس است به وجود آمده بود لذا کار به شکل هماهنگ پیش رفت.

علاءالدین بروجردی در گفت‌و‌گو با خبرنگار پارلمانی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) به سوالاتی درباره گزارش اخیر آژانس، پرونده PMD، موضع مجلس در قبال برجام، اولویت‌های سیاست خارجی در پسابرجام و برخی مسائل اخیر منطقه پاسخ داد.

ایسنا- ارزیابی شما از گزارش اخیر آمانو درباره PMD چیست؟ با توجه به اینکه این گزارش در مواردی رویکرد مثبت و در مواردی رویکرد منفی داشته و در مواردی نیز سکوت کرده است چقدر محتمل می‌دانید که این گزارش به بسته شدن پرونده PMD بیانجامد؟

پرونده PMD بسته نشود، برجام اجرایی نخواهد شد

بروجردی: محور سیاست جمهوری اسلامی در ارتباط با قطع‌نامه شورای حکام این است که پرونده PMD بسته شود. این یک اصل غیرقابل تغییر است. اگر این اتفاق نیفتد قطعا برجام اجرایی نخواهد شد. این سیاست مصوب نظام است که هم بارها توسط مقامات رسمی اعلام شده و هم نظری است که مدتها پیش مقام معظم رهبری هم در نامه به رئیس جمهور مطرح کردند.

به لحاظ ساختاری مدیر کل آژانس گزارشی را تهیه می‌کند. همیشه هم در گزارش‌ها اینکه فعالیت‌های هسته‌ای ایران صلح آمیز است یک عبارت ثابت بوده همچنان که ابهام هم ثابت است و من معتقدم این نشانگر واقعیتی است که آژانس استقلال کامل سیاسی را ندارد که فقط در حیطه مسئولیت فنی خود گزارش تهیه کند بلکه از آمریکا و قدرتهایی که علاقمندند اهرم فشاری علیه جمهوری اسلامی حفظ کنند فشار پذیر است. این سیاست در گزارش هم آشکار است وگرنه ادعای کذب آمریکا علیه جمهوری اسلامی علیرغم ده‌ها ساعت بازرسی، تحقیق و همه شواهد و قرائن هیچ گاه اثبات نشده و این ادعای دروغ در گزارش آژانس که ایران تا مقطعی در پی ساخت سلاح هسته‌ای بوده امر خلافی است که در گزارش آمده در حالی‌که منطق گزارش بی طرفانه فنی حکم می‌کرد شاهد چنین عبارتی در گزارش نباشیم. بنابراین اتهامات کذب علیه ایران از نقاط منفی گزارش است و اقرار به صلح آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران از نکات مثبت اما قطعا اینکه یک مقطع تاریخی را به عنوان استثنا قائل شدند، خلاف واقع است.

ظاهرا پیش نویس اولیه قطع‌نامه که بیرون آمده در بند 9 بسته شدن PMD را پیش بینی کرده، البته پیش نویس اولیه تا خروجی شورای حکام و قطع‌نامه نهایی فاصله دارد.

ما باید نسبت به نکات دور از واقعیت تحفظ داشته باشیم، معترض باشیم و نپذیریم؛ همانطور که مثلا محدودیت فعالیت‌های موشکی را نپذیرفتیم و وزارت خارجه رسما بیانیه داد و موضع گیری کرد. در ارتباط با گزارش آمانو و قطع‌نامه پایانی که خروجی کار شورای حکام است نیز باید موضع مشابهی داشته باشیم و آن را نپذیریم اما به فرض اینکه پرونده PMD کاملا بسته شود بر همین اساس مراحل بعدی اجرای برجام صورت خواهد گرفت.

ایسنا- یکی از نگرانی‌های حقوقدانان این است که بسته شدن پرونده PMD یک تصمیم مقطعی و سیاسی باشد و اگر در ادامه مسیر، برجام نقض شد یا تعهدات اجرایی نشد این پرونده که مسکوت مانده از سوی آژانس به جریان بیافتد، چقدر جای چنین نگرانی وجود دارد؟

بروجردی: این بازی یک بازی دو طرفه است. قطعا با توجه به مجموع توانمندی‌های جمهوری اسلامی اگر آن‌ها حتی در مرحله اجرا بازی در بیاورند ما حتما بازی را به هم خواهیم زد. این بار مثل دفعه پیش نیست یعنی اگر آمریکا فشار بیاورد یا بتواند نظر غیر منطقی خود را تحمیل کند که بعد از بسته شدن کامل PMD دوباره آن را به جریان بیندازند و قواعد بازی را بهم بزنند قطعا شتاب ما در مرحله فرضی بعدی بسیار بیشتر از سرعت تحرک ما قبل توافق ژنو خواهد بود.

حرف من این است که ما هم اهرم متقابل داریم و اگر آن‌ها بخواهند بازی دربیاورند بازی ما خیلی جدی تر خواهد بود. پس علی‌الاصول اگر عقلانیت بر رفتارشان حاکم باشد نباید این کار را بکنند.

ایسنا- در موضوع برجام بیشتر صدای مخالف از مجلس به گوش جامعه رسید، شما رویکرد مجلس به موضوع برجام را چطور ارزیابی می‌کنید؟ مخالفان چقدر در مجلس وزن و جایگاه دارند؟

اکثریت مجلس موافق برجام بودند

بروجردی: طبیعت یک مجلس آزاد این است که نمایندگان ملت بتوانند آزادانه نقطه نظرات خود را مطرح کنند بنابراین مجلس هیچ گاه تک صدایی نبوده است و در ماجرای برجام هم ما شاهد نظرات موافق و مخالف بودیم و هر دو استدلال‌های خاص خود را داشتند. بنابراین منصفانه نیست که بگوییم که مجلس با برجام مخالف بوده است. شاید رسانه‌ها به هر دلیل می‌خواستند بعد مخالفت را بزرگنمایی کنند و چنین تصوری در افکار عمومی شکل گرفته باشد اما مجلس در نهایت مصوبه برجام را با سه تبصره تصویب کرد و این نشان می‌دهد که رای اکثریت مجلس چیست. بنابراین اکثریت مجلس موافق بودند.

البته دوستانی که نظر مخالف داشتند از سر دلسوزی و برداشتی بود که از عبارات داشتند، البته ایرادهای مهم و جدی بر متن وجود داشت از جمله اینکه متن پیچیده طراحی شده بود و چندین لایه بود و می‌طلبید که بررسی موشکافانه شود. اما من معتقدم که بازی دو طرفه است و این طور نیست که اگر در مقطع فعلی آن‌ها بخواهند بازی را به هم بزنند، ما خلع سلاح باشیم. بلکه ما هم متقابلا توانمندی‌هایی داریم و توانمندی‌های ما امروز در سطحی است که اگر آن‌ها بخواهند قواعد بازی را رعایت نکنند نه فقط ما هم قواعد را رعایت نخواهیم کرد بلکه توانمندی‌های ما در چنین مرحله فرضی بسیار بیشتر از توانمندی‌های ما حتی قبل از توافق ژنو خواهد بود و ما خواهیم توانست اقتدار خودمان را بسیار بیشتر از گذشته در عرصه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای به نمایش بگذاریم.

ایسنا- یعنی شما اینکه رویکرد کلی مجلس در موضوع برجام با رویکرد بدنه جامعه متفاوت است را رد می‌کنید؟

نمود اختلاف نظرها درون دولت به جامعه منعکس نمی‌شود

بروجردی: مجلس جای تبادل نظر است و تبادل نظر در محیط آزاد کشور، جامعه و مجلس که برآیند افکار عمومی همه ملت است به این معناست که آزادانه نظر می‌دهند و نظرات مخالف به بحث گذاشته می‌شود. این طبیعت کار مجلس است. مجلس دولت نیست که پشت درهای بسته بحث هایی انجام شود و نظر واحدی اعلام شود بلکه قانون اساسی می‌گوید کلیه مذاکرات مجلس باید پخش شود. طبیعی است در این صورت اختلاف نظری که درون مجلس وجود دارد بسیار هم طبیعی است به جامعه و دنیا منتقل می‌شود. این در حالی است که در هیات دولت ممکن است نظرات مخالف وجود داشته باشد و بحث شود اما جمع‌بندی توسط سخنگو اعلام می‌شود و این نمود وجود ندارد که مثلا راجع به یک مسأله در درون دولت چقدر اختلاف نظر وجود دارد و نمود اختلاف نظرها درون دولت به جامعه منعکس نمی‌شود در حالی‌که مباحث مطروحه در مجلس به دلیل ساختار خوبی که در قانون اساسی پیش بینی شده به اطلاع افکار عمومی می‌رسد و به همین دلیل است که چنین پژواکی در جامعه دارد.

ایسنا- برخی همکاران شما در مجلس حتی رئیس مجلس را هم در موضوع برجام متهم کردند، شما بداخلاقی‌هایی را که در موضوع برجام در مجلس اتفاق افتاد چطور ارزیابی می‌کنید؟

تقابل آرا در مجلس بسیار جدی است

بروجردی: قرار نیست همه یک دست خوش اخلاق باشند. بعضی‌ها ممکن است به لحاظ طبیعت خلق و خوی خود بداخلاقی‌هایی هم داشته باشند و من فکر می‌کنم که در کشورهایی که ساختار پارلمانی دارند و پارلمانشان آزاد است بحث و اختلاف نظر و چالش وجود دارد غیر از مجالس فرمایشی، اما در مابقی چالش، اختلاف نظر، بگومگو و بداخلاقی همیشه وجود داشته و یک پدیده غیرطبیعی هم نیست. اما واقعا همه با زاویه دید خود و از سر دلسوزی فکر می‌کنند بهترین تحلیل و قضاوت را دارند و بهترین حرف را می‌زنند و به همین دلیل تقابل آرا در مجلس بسیار جدی است.

ایسنا- مشخصا آقای لاریجانی در موضوع برجام و به ویژه مصوبه مجلس در این زمینه چه نقشی داشتند؟

در مصوبه برجام توافق لازم در سطح نظام به وجود آمده بود

بروجردی: ایشان نقش بی‌بدیلی در این موضوع داشتند، البته به دلیل اینکه موضوع هسته‌ای یک موضوع ملی است و منحصر به مجلس نیست تبادل نظر در سطوح بالاتر وجود داشته چه در کمیته شورای هسته‌ای و چه در شورای عالی امنیت ملی توافق لازم در سطح نظام که فراتر از مجلس است به وجود آمده بود که چه کنیم. به همین دلیل ما شب قبل از اینکه کار در مجلس نهایی شود به اتفاق دو تن از دوستان خوبمان در فراکسیون اصولگرایان آقایان زاکانی و زارعی و از این طرف من و آقای جلالی خدمت آقای شمخانی رسیدیم و صحبت کردیم و ایشان هم نقطه نظرات و توافقی را مطرح کردند و در نهایت از مجموع صد پیشنهادی که مصوبه اولیه کمیسیون بود به سه پیشنهاد توافقی رسیدیم که این پیشنهادها در مجلس مطرح شوند. آقای لاریجانی هم توضیحات لازم را از قبل به همه نمایندگان دادند که کار انجام شود لذا کار به شکل هماهنگ پیش رفت.

بحث هسته‌ای یک بحث گره خورده با منافع و امنیت ملی ماست و حتما در مجالس گذشته هم این هماهنگی با شورای عالی امنیت ملی در بحث هسته‌ای وجود داشت. منطق منافع ملی هم حکم می‌کند این سیره و رفتار پیوسته بر مسائل مهم ملی ما حاکم باشد.

ایسنا- تشکیل کمیسیون ویژه برجام را چطور تحلیل می‌کنید؟ به ویژه که در این زمینه مخالفت‌هایی در مجلس وجود داشت.

هیات رییسه مجلس نظارت بر برجام را به کمیسیون امنیت احاله کرد

بروجردی: ما فرض را بر این می‌گذاریم که تصمیم نمایندگان تصمیم صوابی بوده است. مبنای این کار قانون بود و نمایندگان حق داشتند پیشنهاد تشکیل کمیسیون ویژه را مطرح کنند. این پیشنهاد رای آورد و همه به آن تمکین کردند و کسی مخالفت نکرد. کمیسیون هم شکل گرفت، هیأت رئیسه تعیین شد و کار جلو رفت اما چون عنوان آن بررسی برجام بود بررسی به پایان رسید، گزارش به صحن ارائه شد و ماموریت پایان یافت. به همین دلیل هیأت رئیسه مجلس بقیه مسائل پیگیری‌ها و نظارت را به کمیسیون امنیت ملی احاله کرد و از آن تاریخ ما بازدیدی از تاسیسات نطنز داشتیم و کار در این ریل قرار گرفت و فکر می‌کنم در آینده هم در این مسیر ادامه می‌یابد.

ایسنا- درست است که تشکیل کمیسیون ویژه برجام بر اساس قانون بوده اما آیا شما نفس تشکیل این کمیسیون را مثبت می‌دانید؟

بروجردی: بسیاری دوستان از جمله خودم معتقد بودیم با توجه به اینکه چند سال کمیسیون امنیت درگیر بحث هسته‌ای بود و دهها جلسه آقای صالحی و آقایان عراقچی، تخت روانچی و کمالوندی هم آمده بودند و بحث‌های چالشی طولانی داشتیم لذا با توجه به این عقبه، منطقی این بود که کار در همین مسیر ادامه یابد. اما بعد از اینکه همکاران ما در مجلس به تشکیل کمیسیون ویژه برجام رای دادند و ما هم تبعیت کردیم و شش تن از اعضای کمیسیون امنیت حضور فعالی در این کمیسیون داشتند کار به اینجا رسید.

ایسنا- پس ماموریت کمیسیون ویژه برجام به پایان رسیده؟

ماموریت کمیسیون ویژه برجام به پایان رسیده است

بروجردی: با توجه به اینکه عنوان کمیسیون بررسی برجام بود و گزارش آن‌ها به صحن ارائه شد ماموریت هم به پایان رسیده و هیأت رئیسه مجلس مصوب کرد که کمیسیون امنیت کار را ادامه دهد.

ایسنا- توافق برجام از نظر شما و به فرض عمل طرفین به تعهدات چه تاثیراتی می‌تواند در حوزه سیاست خارجی و اقتصاد داشته باشد؟

بروجردی: ما کشور، نظام و ملتی هستیم که منطق ما در جهان یک منطق بسیار قوی است. بر خلاف خیلی از کشورهای منطقه که رفتار و آثار منفی عملکردشان را در منطقه ملاحظه می‌کنید. بنابراین این که ما ارتباطمان با جهان ارتباط فعالی باشد برای اینکه این منطق را به جهانیان منتقل کنیم و از حقوق ملتمان و امت اسلامی دفاع کنیم یک ضرورت است.

هم تحریم اقتصادی علیه ما ظلم و ناحق بود هم تحریم سیاسی

این‌ها در کنار تحریم اقتصادی، تحریم سیاسی را هم به ما تحمیل کرده بودند و بالاتر از سطح مدیر کل رفت و آمدی با ما نداشتند البته برای ما به لحاظ جایگاه انقلابی و ملی‌مان اهمیتی نداشت اما به لحاظ اینکه ما حتی بتوانیم حرف حقمان را بزنیم و از منطق انقلابمان دفاع کنیم این ظلم دیگری در حق ملت ما بود. بنابراین هم تحریم اقتصادی علیه ما ظلم و ناحق بود و هم تحریم سیاسی.

ایران پیش از انقلاب هم عضو NPT بوده و بعد از انقلاب عضویت ما مجددا تائید شد، زیرا ما قویا مخالف ساخت سلاح هسته‌ای هستیم و دلیل عضویتمان در NPT هم همین بوده اما علیرغم همه این‌ها متهم به ساخت سلاح بوده ایم و با توجه به اینکه 90 درصد ظرفیت تبلیغاتی در اختیار دشمنان ماست از آمریکا تا رژیم صهیونیستی،‌ این باور کذب را در افکار عمومی جهانیان و کشورها جا انداخته بودند که ایران به دنبال سلاح هسته‌ای است و خطر جدی به حساب می‌آید. البته کار ما معطل این قید و بندهای ظالمانه نماند و پیش رفت. اگر چه ما در این عرصه تعدادی از دانشمندان هسته‌ای‌مان را از دست دادیم که به شهادت رسیدند و با این سرمایه گذاری کلان کار جلو رفت. اما از نظر جهانی در یک فضای ظالمانه از دید‌ آن‌ها غیرمشروع و غیرقانونی فعالیت می‌کردیم. حتی تعدادی از جوانان برومند تحصیل کرده ما در زندان‌های آمریکا و یا بقیه کشورها هستند. آن‌ها رفته بودند تا بتوانند قطعاتی را برای فعالیت‌های هسته‌ای‌مان تهیه کنند.

اصل مذاکره برای برداشته شدن تحریم‌ها بود

اولین نکته در برجام این است که این حق ما از طرف آن‌ها پذیرفته شد که ایران می‌تواند؛ نه اینکه ما توانایی‌مان را از آن‌ها گرفته باشیم زیرا ما در همان عدم مشروعیت ظالمانه کارمان را ادامه دادیم و حقمان را گرفتیم و حرفمان را به کرسی نشاندیم اما این ظلم باید مرتفع می‌شد که فعالیت ما را غیر مشروع جلوه دهند و این اتفاق در توافق افتاد. بحث دیگر تحریم‌ها است که حضرت آقا هم در نامه و سخنرانی‌هایشان تاکید کردند و اصل مذاکره ما هم برای همین بود که این ظلم از ملت ما برداشته شود. نه اینکه تحریم‌ها ما را متوقف کرده باشد. تمام هیأت‌های خارجی به خصوص اروپایی‌ها که به ایران می‌آمدند حتی در زمان تحریم‌ها خیلی متعجب بودند که تهران شبیه خیلی از پایتخت‌های اروپایی است و ما اینقدر پیشرفت کردیم و اینقدر ساخت و ساز داریم. آن‌ها عملا احساس می‌کردند که تحریم‌ها تاثیرگذار نبوده است اما در هر صورت طبیعت جهان، سیستم مالی، اقتصادی و بانکی حکم می‌کرد که این ظلم را مرتفع کنیم. مثلا ارتباط ما سیستم بانکی جهانی نباید از طریق صرافی و سیستم‌های غیررسمی باشد که از درون این سیستم‌ها فساد‌های اقتصادی متولد شود و شاهد این مشکلات میلیاردی در جامعه باشیم. این یکی از آثارش است لذا تحریم‌ها باید برطرف شود و سوئیفت برقرار شود. ضمن اینکه در آزادترین و بهترین فرضیه باید محور فعالیت‌های اقتصادی ما، اقتصاد مقاومتی باشد.

در‌های کشور باید بر روی کالاهای خارجی بسته باشد

بدترین گزینه این است که ما در فضای آزاد در‌های کشور را بر روی کالاهای غربی باز کنیم که این اتفاق قطعا نباید بیفتد. البته در‌های کشور باید بر روی فناوری‌های نوین غرب باز باشد، اما بر روی کالاهای خارجی باید بسته باشد. کارهای مشترک، سرمایه گذاری و استفاده از ظرفیت‌ها نیز حتما باید با رعایت همه قواعد و توجه به ابعاد مختلف کار انجام شود و اقتصاد مقاومتی محور کار باشد. چرا که سیاست راهبردی نظام این است و هر دولتی از دولت آقای روحانی تا دولت‌های آینده باید این مبنا را مبنای اساسی قرار دهند که اگر در یک وضعیت فرضی آینده یک بار دیگر بخواهند ما را تحریم کنند ما دیگر معطل این نباشیم که بخواهیم فلان قطعه را از خارج به شکل قاچاقی تهیه کنیم و به داخل کشور بیاوریم. بنابراین توانمندی همه نوع اقدامات فنی در داخل کشور باید وجود داشته باشد و ما باید از این فرصت حداکثر استفاده را داشته باشیم. البته در هیچ کشوری در دنیا همه چیز را خودشان نمی سازند. شاید منطقی نباشد که مثلا سیستم ناوبری هوایی ما در داخل کشور ساخته شود زیرا تعداد هواپیماهای مورد نیاز برای ترابری ما به گونه‌ای است که باید از توانمندی‌های دنیا استفاده کنیم اما در همین صنایع هم باید بتوانیم توان ساخت قطعه را پیدا کنیم کاری که در عرصه نظامی انجام دادیم.

اف 14 دیگر در سیستم نیروی هوایی آمریکا حذف شده و وجود ندارد. در زمانی که وجود داشت فقط ما و آمریکا این هواپیما را داشتیم که جنگنده پیشرفته آن مقطع از تاریخ بود. بعد از چهل و چند سال امروز اف 14 ما فعال و در حال پرواز است و آمریکایی‌ها متعجب‌اند. آنها انبار قطعات یدکی اف 14 را هم منهدم کردند که ایران به آن دسترسی پیدا نکند، اما غافل از اینکه ما داریم اینها را داخل کشور می‌سازیم و این خیلی مهم است.

ملتی که می‌تواند موشک شهاب 3 بسازد چطور نمی‌تواند خودرو درجه یک بسازد؟

موفقیت ما در عرصه نظامی که مدیریت و فرماندهی معظم کل قوا پشتوانه آن است کاملاً موفق بوده اما مثلاً ‌در صنعت خودروسازی کاملاً ناموفق بوده‌ایم. ما نیم قرن قبل با کره جنوبی شروع کردیم و امروز تنها یک مدل ماشین ساخت کره جنوبی صادراتش به آمریکا یک میلیون دستگاه است و ما امروز به هیچ وجه وضعیت مطلوبی در عرصه خودروهای داخلی نداریم و این نشان می‌دهد توانمندی بالقوه وجود دارد. ملتی که می‌تواند موشک شهاب 3 بسازد و آن را 2000 کیلومتر آن طرف‌تر پرتاب کند در حالی که فناوری ساخت موشک به مراتب پیچیده‌تر از خودرو است چطور نمی‌تواند خودرو درجه یک بسازد؟ این نشان می‌دهد یک جای کار می‌لنگد و ما باید در تعریف اقتصاد ملی و اقتصاد مقاومتی کاستی‌ها را برطرف کنیم و آن را در ریل جدید تجربه شده در نظام قرار دهیم. این حتماً یک ضرورت جدی است.

خودروسازان از ساخت خودروهایی که مردم را از باور توانمندی ملی دور می‌کند خودداری کنند

نمی‌توانیم به ملت تحمیل کنیم سوار خودرویی شوند که بالای 90 درصد در تصادف احتمال از دست دادن جانشان وجود دارد. ماشین‌های ما باید ایمن و محکم باشند؛ زیرا ما توان بالقوه داریم پس وزارت صنعت و خودروسازان باید از ساخت خودروهایی که مردم را از باور توانمندی ملی صنعتی‌مان دور می‌کند خودداری کنند تا تحولی در این عرصه اتفاق بیفتد. البته مطالب فراوانی در حوزه اقتصاد مقاومتی وجود دارد اما مهمترین محور آن این است که اگر روزی آمریکا مجدداً هوس کرد ما را تحریم کند کار آن بیش از گذشته آب در هاون کوبیدن باشد.

ایسنا- شما به عنوان رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس فکر می‌کنید بعد از به نتیجه رسیدن برجام که سیاست خارجی دولت فعلی روی آن متمرکز شده چه موضوع دیگری نیازمند توجه است؟

در فضای پسابرجام اصول انقلابی در عرصه سیاست خارجی محفوظ بماند

بروجردی: اولاً باید باور داشته باشیم که ما یک نظام انقلابی هستیم و دیدگاه‌های حضرت امام(ره) و در ادامه ایشان مقام معظم رهبری باید طبق قانون اساسی در عرصه سیاست خارجی جاری و ساری باشد. قانون اساسی ما نیز قانون مادر و محور همه تحرکات و مشروعیت کار هر دولتی در جمهوری اسلامی است. ما امروز به دلیل سیاست‌مان در عرصه فلسطین در کنار سوریه هستیم و ظرف چهار پنج سال گذشته موفق شدیم که سرمایه‌گذاری کلان آمریکا و هم‌پیمانان اروپایی و منطقه‌ای‌اش را نقش بر آب کنیم. این سیاست روز به روز طرفدار بیشتری در منطقه پیدا می‌کند و امروز حداقل دو عضو دائم شورای امنیت در کنار جمهوری اسلامی ایران در سیاست‌های ما در سوریه حضور فعال دارند و این نشانه درستی انتخاب راه است و این سیاست حتماً نباید تغییر کند. در فضای پسابرجام نباید این تصور به وجود بیاید که چون رابطه ما با غرب بهتر می‌شود باید در سیاست خارجی هم به گونه‌ای در مقابل سیاست آنها تمکین کنیم. بله حتماً سیاست ما تعارض‌های جدی با آمریکا دارد و البته ما همه غرب را در سبد آمریکا تعریف نمی‌کنیم. خیلی از کشورهای غربی در سیاست‌هایشان علیرغم همه فشارهای آمریکا موید نقطه نظرات جمهوری اسلامی ایران هستند. پس نکته اول این است که در فضای پسابرجام باید اصول انقلابی ما در عرصه سیاست خارجی محفوظ بماند.

برای ایجاد امنیت، ارتباطمان را با همسایگان در بعد اقتصادی گره بزنیم

همچنین وضعیت ارتباطی ما شاید به دلیل حجم کار هسته‌ای با منطقه فاصل قابل توجهی با وضع مطلوب دارد. مثلاً ما با کشور اسلامی شرقی‌مان پاکستان که از مهمترین کشورهای اسلامی است و ملت پاکستان هم از سال‌های اولیه پیروزی انقلاب به شدت علاقمند به جمهوری اسلامی ایران بودند و هستند باید بهترین نوع رابطه را داشته باشیم و با توجه به ضرورت بهره‌گیری از اقتصاد در سیاست خارجی، گره خوردگی اقتصادی پیدا کنیم. مثلاً یک ایالت پاکستان به نام پنجاب بیش از کل ایران جمعیت دارد. مازاد تولید گندم در این ایالت 6 میلیون تن است. ما هم واردکننده گندم هستیم و از 20 هزار کیلومتر آن‌ورتر از نیوزیلند و استرالیا با این هزینه کلان انتقال گندم می‌خریم. البته کارشناسان می‌گویند گندم اینها خوب نیست در حالی که می‌شود از مبدأ بر کشت و مراحل مختلف فراوری نظارت کنیم تا محصول نهایی مطلوب باشد. اگر ملاحظه می‌کنید در عرصه مسائل امنیتی با پاکستان و مرز آنها مشکل داریم بخشی به ضعف دولت مرکزی برمی‌گردد و مشکلاتی که در بلوچستان پاکستان وجود دارد اما بخشی مرتبط با مسائل اقتصادی است. مثلاً در مورد خط لوله گاز که به نام خط لوله صلح معروف است طبق شنیده‌ها وزارت نفت فعلی خیلی معتقد به آن نیست. اگر اینگونه باشد حتماً سیاست غلطی است. ما باید ارتباطمان را با همسایگان در بعد اقتصادی گره بزنیم زیرا از درون این سیاست هم امنیت به وجود می‌آید و هم منافعی ملی ما حفظ می‌شود. پس نکته دوم هم این است که باید در عرصه سیاست خارجی با محوریت همسایگان عمل کنیم. چرا که این سیاست در هر کشوری در دنیا حرف اول را می‌زند. اگر ما هشت سال درگیر جنگ شدیم از طرف آمریکا نبوده. درست است که آمریکا تحریک کرده اما عراق حمله کرد. این یک واقعیت است و مرزها بسیار اهمیت دارد. به ویژه اینکه ما مرزهای طولانی داریم و با 15 کشور هم‌مرز هستیم و باید بتوانیم بهترین‌ها را رقم بزنیم. بخصوص اینکه یکی از محورهای جدی سیاست خارجی آمریکا و هم پیمانانش تخریب روابط ما با همسایگان است. هم به دلیل اینکه سلاح‌شان را بفروشند و هم به دلیل اینکه از آنها پایگاه بگیرند و آنجا نیرو بگذارند. پس باید در این عرصه کار جدی صورت بگیرد که بعد مهم آن بعد اقتصادی و امنیتی است و ابعاد متعدد فرهنگی و. . . دارد.

دلیلی ندارد خودروسازهای ما در انتخاب شرکای خارجی سراغ پژو بروند

نکته سوم این است که حتماً باید در عرصه سیاست خارجی با کشورهایی که در دوران تحریم و سختی‌های ما به لحاظ اقتصادی و سیاسی خوب رفتار کردند به گونه‌ای رفتار کنیم که این خوبی‌ها را در سیاستمان لحاظ کنیم و آنهایی که بد رفتار کردند را نیز لحاظ کنیم. مثلاً فرانسه در اوج نیاز خودش به دلیل فشار آمریکایی‌ها به کمپانی پژو، قطعه را برای ما تحریم کردند و کارخانه‌های ما دچار مشکلات جدی شدند. البته کارخانه‌های آنها هم دچار مشکل شدند زیرا تحریم یک تیغ دولبه است. هزاران کارگر فرانسوی بیکار شدند. آمریکایی‌ها آنها را هم فریب دادند. آنها 7 درصد سهام پژو را خریدند و گفتند شرطش این است که قطعه به ایران بفرستید. فرانسوی‌ها قطعه را تحریم کردند و آمریکایی‌ها سهام را در بازار فروختند. آنها به دوستان خودشان هم رحم نمی‌کنند. تعبیر شیطان بزرگ واقعاً زیباترین و جاودانه‌ترین تعریف از نظام حاکم بر آمریکاست.

چندی پیش که همتای فرانسوی ما به تهران آمده بود با ایشان مذاکره‌ای داشتیم. در زمان ضیافت نهار ایشان گفت مدیرعامل پژو امیدوار است مذاکراتش با خودروسازهای شما به نتیجه برسد. ما سریع به ایشان جواب دادیم که امیدواریم مذاکراتشان به نتیجه نرسد آن هم به دلیل عملکرد پژو در دوران تحریم نسبت به ملت ما و دوم اینکه خیلی از هموطنان ما در پژوهای شما سوختند. البته ایشان می‌گفت این قطعات ساخت چین بوده اما گفتم در هر صورت پژو بوده و به نام شما تمام شده است. حافظه تاریخی ملت ما هم قوی است و این را فراموش نمی‌کند. بنابراین ما امروز در مقابل انتخاب قرار داریم. اگر پژو این عملکرد را داشته دلیلی ندارد خودروسازهای ما در انتخاب شرکای خارجی سراغ آنها بروند بلکه می‌توانند سراغ بنز، فیات، فولکس واگن و. . . بروند و حتی با محوریت خودروسازهای داخلی از تکنولوژی آنها استفاده کنند تا اگر سودی قرار است به آنها برسد به کسانی برسد که این آزارها را در دوران تحریم متوجه ما نکرده‌اند.

نباید از غربی‌ها در سیاست‌گذاری خارجی‌مان بازی بخوریم

یا در مورد کسانی که با ما کار نزدیک کردند از چین تا روسیه نگوییم حالا که در‌های غرب باز است سیاست را تغییر بدهیم. البته خوشبختانه رویکرد دولت نسبت به کار با روسیه و چین با عنایتی ویژه‌ای که مقام معظم رهبری به سیاست‌گذاری راهبردی دارند رویکرد خوبی است اما حتماً باید محفوظ بماند و ادامه و گسترش پیدا کند. فکر نکنید امروز در غرب باز شده زیرا آنها به بهانه دیگری ممکن است این در را ببندند. پس ما نباید از غربی‌ها در سیاست‌گذاری خارجی‌مان بازی بخوریم.

نکته چهارم نفوذی است که حضرت آقا گفتند و مسأله حائز اهمتی است هم بعد فرهنگی و هم ابعاد امنیتی و اطلاعاتی دارد. البته نفود یک کلمه است اما یک دنبا مطلب در آن نهفته و حتماً باید با دقت و مطالعه و تبدیل آن به محدودیت‌های غیرمنطقی با آن رفتار شود و مورد توجه ویژه قرار گیرد.

ایسنا- شما به موضوع همسایگان و اهمیت روابط با آنها اشاره کردید، ما اخیراً شاهد بروز تنش‌هایی در منطقه بین ترکیه و روسیه بودیم. با توجه به تفاوت سیاست ما با برخی همسایگان در موضوعات منطقه از جمله سوریه ایران چه نقشی می‌تواند در این زمینه ایفا کند؟

امیدواریم شاهد تغییر سیاست‌های ترکیه در مورد سوریه و عراق باشیم

بروجردی: ترک‌ها باید بپذیرند که عملکردشان در ارتباط با منطقه از سوریه گرفته تا روسیه و اقدامی که اخیراً انجام دادند عملکرد درستی نبوده است. این یک واقعیت است. ترکیه دست به بازی خطرناکی زده که هم خودش را دچار مشکل کرده و هم منطقه را. ما به هیچ وجه علاقمند نیستیم که رابطه روسیه و ترکیه که هر دو روابط خوبی با جمهوری اسلامی ایران دارند نامطلوب باشد اما در هر صورت برای هر عملی یک عکس‌العمل وجود دارد و هر کنشی یک واکنش دارد و این انتخابی است که آقای اردوغان انجام داده و طبعاً باید مسئولیت آن را بپذیرد و پاسخگو باشد. همه شواهدی هم که در جمهوری اسلامی ایران وجود دارد این است که در ترکیه هم تروریست‌ها آموزش می‌بینند، هم اعزام به سوریه می‌شوند و هم نفت داعش به اینجا منتقل می‌شود که این واقعیت‌ها با تکذیب تغییر نمی‌کند. من سال دوم بحران سفری به ترکیه داشتم و با آقای داود اوغلو که آن زمان وزیر امور خارجه بود ملاقاتی کردم. به ایشان گفتم چرا همه پل‌های پشت سرتان را با یک کشور همسایه خراب می‌کنید. شما می‌خواهید در منطقه زندگی کنید. همیشه در بالاترین سطح با ترک‌ها صحبت شده بود اما شاهد کمترین اثر بوده‌ایم. آنها به هر دلیلی تصمیماتی اتخاذ کردند و طبیعتاً آنچه در منطقه اتفاق می‌افتد عکس‌العمل اتفاقاتی است که ترکیه انجام داده است. البته ما همچنان امیدواریم شاهد تغییر سیاست‌های ترکیه در مورد سوریه، عراق و منطقه باشیم.

حضور نیروهای ترک داخل خاک عراق عکس‌العمل عراق را به دنبال خواهد داشت

همچنین حضور نیروهای ترک داخل خاک عراق هم طبق همه قوانین و مقررات بین‌المللی تجاوز حساب می‌شود و یک خلاف آشکار است، تحریک‌کننده است و عکس‌العمل عراق را به دنبال خواهد داشت. نباید این اتفاق بیفتد؛ با توجه به سیاست راهبردی دولت اردوغان و اینکه آنها معتقدند تنش با همسایگان باید به صفر برسد ما شاهد این هستیم که آنها برخلاف سیاست‌های اعلام شده خود رفتار می‌کنند که البته امیدواریم شاهد تحولاتی در این زمینه باشیم.

گفت‌و‌گو از خبرنگار پارلمانی ایسنا: الهه حمیدی کیا

ورود «برنامه ویژه مدارس» به جدول دروس پیشنهادی سال آینده

مدیرکل دفتر تالیف کتب درسی وزارت آموزش و پرورش از تهیه دستورالعمل پیشنهادی بخشی تحت عنوان «برنامه ویژه مدارس» در جدول دروس سال آینده خبر داد.

محمود امانی طهرانی در گفت‌وگو با خبرنگار «آموزش و پرورش» خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، درباره دروس پیشنهادی مقطع متوسطه با توجه به تغییر ساختار آموزشی و در صورت تصویب طرح سامانبخشی رشته‌ها و شاخه‌های تحصیلی اظهار کرد: باید منتظر بمانیم تا جدول دروس پیشنهادی سازمان پژوهش در شورای عالی آموزش و پرورش به تصویب برسد.

وی افزود: یکی از پیشنهادات ما این است که در برنامه هفتگی تمام مدارس، بخشی تحت عنوان "برنامه ویژه مدرسه" طراحی شود که محوریت آن با خود مدرسه باشد.

مدیرکل دفتر تالیف کتب درسی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه از نیازسنجی و تولید محتوا گرفته تا نحوه ارائه و ارزشیابی این برنامه برعهده خود مدارس است، عنوان کرد: دستورالعمل خوبی در این زمینه تهیه شده و امید است از این رهگذر بند 5-5 و 13-2 سند تحول بنیادین را عملیاتی کنیم.

امانی طهرانی ادامه داد: این برنامه برای همه پایه‌ها و تمام مقاطع طراحی شده است. ما تنها چارچوب را مشخص می‌کنیم و مدارس محتوا را معین می‌کنند و دستشان برای تولید محتوا باز است.

ترکیه: به درخواست بغداد به عراق نیرو فرستادیم

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، به نقل از خبرگزاری اسپوتنیک، مولود چاووش‌اوغلو، رییس دستگاه دیپلماسی ترکیه گفت: نیروهای ترکیه در پی درخواستی که از سوی وزارت دفاع عراق مطرح شد، به این کشور اعزام شدند.

این در حالی است که دولت بغداد هشدار داد، چنانچه ترکیه نیروهای خود را ظرف 48 ساعت آینده از عراق خارج نکند، از تمامی گزینه‌ها از جمله مراجعه به شورای امنیت سازمان ملل متحد استفاده خواهد کرد.

چاووش‌اوغلو در گفت‌وگو با خبرنگاران اظهار کرد: وزارت دفاع عراق درخواست آموزش نظامی نیروهای این کشور را مطرح کرد و فرماندار نینوا درخواست مشابهی را از ترکیه به عمل آورد.

وی ادامه داد:‌ آموزش نظامی ما در منطقه شامل نیروهای گارد ملی عراق و نیروهای پیشمرگه است که با گروه تروریستی داعش در حال مبارزه هستند.

وزیر امور خارجه ترکیه اظهار کرد: این اقدامی است که نه تنها توسط ترکیه بلکه توسط کشورهای دیگری نظیر آمریکا، آلمان و فرانسه انجام می‌شود.

چاووش‌اوغلو ادامه داد: نیروهای ترکیه از ابتدای مطرح شدن این درخواست از سوی مقام‌های بغداد در عراق حضور داشتند.

ایسنایی‌ها به یاد شهدایشان جمع شدند

سقوط دلخراش هواپیمای «C130» در روز 15 آذر ماه سال 1384 و شهادت جمعی از اهالی رسانه و همچنین نمایندگانی از ارتش، حال و هوای ایران را در آن روزها آکنده از غم و اندوه کرد.

حادثه یک روز قبل از ششمین سالگرد تاسیس ایسنا اتفاق افتاد و از دست دادن حسن قریب و اسماعیل عمرانی، دو تن از خبرنگاران این خبرگزاری، تنها از دست دادن دو عزیز نبود؛ در آن روز فقدان انسان‌هایی رقم خورد که نجابت‌شان، نگاه و بینش‌ و مهارت و توانایی‌شان برای جامعه، سرمایه محسوب می‌شد.

حالا 10 سال از این حادثه‌ی تلخ گذشته است و خبرگزاری دانشجویان ایران به همین مناسبت بزرگداشتی را با حضور خبرنگاران جدید و قدیمی ایسنا برگزار می‌کند.

در این مراسم حجت‌الاسلام محمد علی شهیدی (رییس بنیاد شهید و امور ایثارگران)، سردار داود غیاثی‌راد (از فرماندهان دوران دفاع مقدس)، حمیدرضا طیبی (رییس جهاد دانشگاهی)، محمد خدادی (مدیرعامل ایرنا)، پرویز اسماعیلی (معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رییس جمهور)، سعید پورعلی (معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی)، دکتر علی منتظری و همچنین فرزند شهید محمود صارمی و خانواده شهیدان اسماعیل عمرانی و حسن قریب ایسنایی‌ها را همراهی می‌کردند.

در پایان این مراسم از خانواده‌ی اسماعیل عمرانی و حسن قریب تجلیل شد

متن کامل گزارش «آمانو» درباره «پی.ام.دی»

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری فارس، «یوکیا آمانو» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارزیابی خود درباره موضوع ادعای «ابعاد نظامی احتمالی» در پرونده هسته‌ای ایران یا PMD را روز چهارشنبه منتشر کرد. 

این گزارش ارزیابی نهایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره مسائل گذشته موسوم به «PMD» است که در اختیار اعضای آژانس قرار می‌گیرد. 

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این گزارش، مدعی شده ایران پیش از سال 2003 برخی اقدامات تحقیق و توسعه در زمینه سلاح‌های اتمی انجام داده است، اما بعد از سال 2009، نشانه‌هایی از فعالیت‌های مشکوک هسته‌ای ایران وجود ندارد. 

در بخش خلاصه گزارش آژانس آمده است: «ارزیابی آژانس این است که قبل از پایان سال 2003 طیفی از فعالیت‌های مرتبط با ساخت ابزار انفجار هسته‌ای در ایران به صورت تلاش‌های هماهنگ انجام شده است، و برخی از فعالیت‌ها قبل از سال 2003 انجام شده‌اند. ارزیابی آژانس این است که این فعالیت‌ها، از سطح مطالعات امکان‌سنجی و علمی، و کسب برخی صلاحیت‌ها و توانمندی‌های فنی مرتبط بالاتر نرفته‌اند. آژانس هیچ شواهد موثقی درباره فعالیت‌هایی در ارتباط با ساخت بمب انفجاری هسته‌ای بعد از سال 2009 در اختیار ندارد.»

این گزارش می‌افزاید: «آژانس هیچ نشانه موثقی درباره انحراف مواد هسته‌ای در ارتباط با جنبه‌های نظامی احتمالی در برنامه هسته‌ای ایران نیافته است.»

ترجمه غیررسمی متن کامل گزارش آمانو که نسخه‌ای از آن در اختیار خبرگزاری فارس قرار گرفته است به شرح زیر است: 

A.    مقدمه

1.  این گزارش که در راستای نقشه راه برای شفاف‌سازی مسائل باقیمانده گذشته و امروز برنامه هسته‌ای ایران  توسط مدیر کل آژانس به شورای حکام تقدیم می‌شود، شامل ارزیابی نهایی از تمام موضوعات باقیمانده گذشته و امروز بوده که در گزارش نوامبر 2011 مدیر کل با شماره (Gov/2011/65) تنظیم گردیده بود. این ارزیابی بر اساس تمامی اطلاعات مرتبط با پادمان که در اختیار آژانس قرار گرفته، اعم از اطلاعاتی که با اجرای پادمان ان‌پی‌تی به دست آمده، اطلاعاتی که از طریق چارچوب همکاری از جمله نقشه راه بدست آمده  و اطلاعاتی که از برنامه اقدام مشترک حاصل شده، تنظیم گردیده است.

A.1. نگرانی‌های آژانس

2. از سال 2002 به بعد، نگرانی آژانس در خصوص وجود فعالیت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده ایران با مشارکت سازمان‌های نظامی، از جمله فعالیت‌های مربوط به تولید کلاهک هسته‌ای برای موشک در ایران افزایش یافت. گزارش‌های مدیر کل موضوعاتی را در خصوص ابعاد نظامی احتمالی در برنامه هسته‌ای ایران و اقداماتی که ایران باید برای رفع آنها انجام دهد، مشخص می‌کرد. ضمیمه گزارش سال 2011 تحلیلی از جزئیات اطلاعاتی که در اختیار آژانس قرار گرفت را دربرداشت. این اطلاعات نشان می‌دادند که ایران اقداماتی را مرتبط با تولید ماده انفجاری انجام داده است. این اطلاعات همچنین نشان می‌داد که ایران پیش از پایان سال 2003، این اقدامات در یک برنامه ساختاریافته انجام داده بود و ممکن است که برخی از این فعالیت‌ها همچنان در حال انجام باشد.

3. اطلاعاتی که در ضمیمه فوق ارائه و تثبیت گردیدند، از منابع مستقل گسترده‌ای کسب شدند از جمله تلاش‌های خود آژانس و برخی کشورهای عضو از جمله ایران. این اطلاعات از نظر فنی، اشخاص، سازمان‌هایی که در بر می‌گرفتند و چارچوب‌های زمانی، پیوسته بودند. بر اساس این ملاحظات و بر طبق دانش آژانس در خصوص برنامه هسته‌ای ایران و تحول تاریخی آن، آژانس به این دریافت رسید که اطلاعات مزبور در حالت کلان، معتبر هستند.

4. آژانس از ایران تقاضا کرد که به شکل اساسی و بدون تاخیر و با هدف شفاف‌سازی ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ایش آن‌گونه که در ضمیمه 2011 منتشر شده، با آژانس همکاری کند.

A.2. قطعنامه‌های پیشین شورای حکام و شورای امنیت سازمان ملل

5. شورای امنیت سازمان ملل متحد تائید کرده است که اقدامات خواسته شده از ایران در قطعنامه‌های شورای حکام برای این کشور الزام‌آور است. بین سال‌های 2006 تا 2010، شش قطعنامه شورای امنیت تحت فصل هفتم منشور سازمان ملل تصویب شده‌اند که بر طبق متن آن قطعنامه‌ها، الزام‌آور بوده‌اند.

6. به‌طور مشخص، در قطعنامه 1929 ژوئن سال 2010، شورای امنیت وظایف ایران را بازتائید کرد که در میان آنها همکاری کامل با آژانس در زمینه تمامی موضوعات باقیمانده بود؛ بخصوص موضوعاتی که نگرانی از ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران را افزایش می‌داد. از جمله  از ایران خواسته شد که دسترسی بدون تاخیر آژانس را به تمامی سایت‌ها، تجهیزات، افراد و مستندات مورد تقاضای آژانس فراهم آورد.

7. در پی انتشار گزارش نوامبر 2011 توسط مدیر کل، شورای حکام آژانس در قطعنامه نوامبر 2011 خود (Gov/2011/69)، بیان داشت که برای ایران و آژانس ضروری است که گفت‌وگوهای خود را تشدید کنند تا تمام موضوعات باقیمانده حل شوند، از جمله موضوعاتی که به نگرانی‌ها در خصوص ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران دامن زده بود؛ تا به این وسیله، شفاف‌سازی در خصوص آن موضوعات صورت پذیرد.

8.  پس از گزارش مدیر کل در اوت 2012، (GOV/2012/37)، شورای حکام در قطعنامه (GOV/2012/50) به تاریخ سپتامبر 2012، تصمیم گرفت که همکاری ایران با آژانس برای حل تمامی موضوعات باقی‌مانده حیاتی و ضروری بوده تا به این وسیله، اطمینان بین‌المللی در خصوص ماهیت منحصرا صلاح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران مجددا جلب شود.

B.1. رویکرد ساختار مند

9. حدفاصل ژانویه 2012 و می 2013 آژانس و ایران 10 دور مذاکرات در وین و تهران به منظور حصول توافق بر سر یک سند "رویکرد ساختارمند" برای حل موضوعات باقی مانده در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران برگزار کردند البته هیچ نتایج عملی در این مذاکرات حاصل نشد. در اکتبر 2013 آژانس و ایران با توجه به اینکه مذاکرات به بن بست رسیده بود و هیچ چشم اندازی برای توافق بر سر سند وجود نداشت، به این نتیجه رسیدند که باید یک رویکرد جدید با هدف اطمینان یافتن از ماهیت صرفا صلح آمیز برنامه هسته‌ای ایران ایجاد شود.

B.2. چارچوب همکاری‌ها

10.  در 11 نوامبر 2013 آژانس و ایران "بیانیه مشترک بر سر چارچوب همکاری" را امضا کردند(چارچوب همکاری) که در آن آنها توافق کردند در ارتباط با فعالیت‌های راستی آزمایی اتخاذشده توسط آژانس برای حل همه موضوعات گذشته و حال و به پیش گرفتن چنین فعالیتهایی به روش گام به گام، همکاری کنند.

11. در چارچوب همکاری، آژانس و ایران بر سر مجموعه‌هایی از اقدامات توافق کردند که هر یک از آنها تعدادی از اقدامات عملی که باید توسط ایران اجرا شود را شامل می‌شود. 15 تا از 18 اقدام عملی توافق شده مربوط به ابعاد مختلف برنامه هسته‌ای اعلام شده ایران بود که همه آنها قبل از پایان سال 2014 توسط ایران اجرا شد. سه اقدام عملی دیگر در ارتباط با ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران، هر کدام از آنها درصدد شفاف کردن حوزه‌های نگرانی آژانس بود که این موضوع در ضمیمه 2011 تشریح شد. تا جولای 2015 ایران ایران اولین اقدام عملی مربوط به این سه اقدام عملی را اجرا کرد و بحثهای فنی با آژانس در ارتباط با دو اقدام عملی دیگر انجام داد.

12. در 14 جولای 2015 مدیرکل و معاون رئیس‌جمهور ایران و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران آقای علی اکبر صالحی نقشه راه را امضا کردند. آژانس و ایران در ادامه همکاریشان تحت چارچوب همکاری توافق کردند تا همکاری و مذاکراتشان را افزایش داده و تقویت کنند تا پایان 2015 همه موضوعات اساسی گذشته و حال که همچنان توسط ایران و آژانس حل نشده، حل شوند. اقدامات توافق شده بر اساس نقشه راه در ضمیمه اول فهرست شده است.

B.3. قطعنامه 2231 شورای امنیت

13. در 20 جولای 2015 شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه 2231 (سال 2015) را تصویب کرد که در آن در میان موضوعات دیگر، این موضوع بار دیگر تایید شده که ایران "باید به طور کامل آنگونه که آژانس درخواست می‌نماید همکاری کند تا آژانس بتواند تمام موضوعات باقی مانده به نحو مشخص شده در گزارشهایش را حل کند".

 C. اجرای نقشه راه

14. در نقشه راه، آژانس و ایران توافق کردند تا پایان سال 2015 همه موضوعات باقی مانده گذشته و حال را همانطور که در ضمیمه 2011 تشریح شده، حل کنند. از زمان آغاز اجرای نقشه راه، آژانس در موقعیتی بود که اطلاعاتی داشته مبنی بر اینکه ایران فعالیتهایی مرتبط با تولید ماده انفجار هسته‌ای انجام داد. این اطلاعات در ضمیمه سال 2011 نشان داده شده که بر اساس آن آژانس آن را "به طور کلی معتبر" ازریابی کرده بود و همچنین اطلاعاتی از آن دوره تا نوامبر 2011  دریافت کرد که بیشتر به تحلیل مطرح شده در ضمیمه کمک کرد.

15. بر اساس نقشه راه، 15 آگوست 2015 ایران توضیحات خودش را به صورت مکتوب و اسناد مربوطه درباره موضوعات باقی مانده گذشته و حال به آژانس ارائه داد. 8 سپتامبر 2015 آژانس سوالاتی را در ارتباط با ابهامات در خصوص اطلاعات ارائه شده توسط ایران در تاریخ 15 آگوست 2015 تقدیم کرد. . سوالات مربوط به بخشهای C.1-12 ضمیمه سال 2011 بودند و یک ساختار مشترک برای ارائه سوالات برای هر کدام از این بخش‌هااستفاده شد که بدین شرح است: شاخص‌های بدست آمده از متن ضمیمه 2011 به عنوان پایه جستجو برای شفاف سازی فهرست شدند؛ بازنگری اطلاعات در دسترس آژانس  از نوامبر 2011 بر اساس فعالیتهای امور پادمانی اش، از ایران و از سوی دیگر کشورهای عضو و همه مفاهیم مربوط به شاخص‌ها و سوالات آژانس.

16. برای از بین بردن ابهامات در خصوص اطلاعاتی که ایران 15 آگوست 2015 در اختیار آژانس قرار داد، آژانس و ایران نشستهای فنی- کارشناسی و بحثهایی در ایران در 15، 16، 17، 29 و 30 سپتامبر و 10 و 14 اکتبر 2015 داشتند و آژانس فعالیتهای پادمانی در اماکن خاص مدنظر آژانس در ایران در تاریخ 18، 19 و 20 سپتامبر 2015 و 9 و 15 اکتبر 2015 انجام داد.

17. در تاریخ 20 سپتامبر 2015، مدیر کل و معاون دبیرکل و رئیس اداره امور پادمان از یک مکان خاص در سایت پارچین که مدنظر آژانس بود، بازدید کردند.

18. همه فعالیتهای موجود در نقشه راه طبق جدول مورد توافق اجرا شد و در 24 نوامبر 2015 آژانس و ایران "نشست جمعبندی فنی" در وین داشتند.

D: روش شناسی

19. در نوامبر 2011، آژانس  "تحلیل اطلاعات موجود را در چارچوب شاخص های مربوط به وجود یا توسعه فرایند مرتبط با فعالیت های هسته ای از جمله تسلیحاتی شدن را ارائه کرد." از نوامبر 2011، آژانس اطلاعات بیشتری از طریق فعالیت های تحت چارچوب همکاری از جمله نقشه راه و برنامه اقدام مشترک (JPA)، تلاش های خود آژانس و کشورهای عضو از جمله ایران به دست آورد. از آنجایی که اطلاعات بیشتری برای آژانس فراهم آمد، آژانس توانسته است تحلیل های خود درباره ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران را بهتر کند.

20. آژانس به منظور اجرای ارزیابی نهایی، تمامی اطلاعات موجود مرتبط با تمامی 12 حوزه، همانطور که در پیوست سال 2011 تنظیم شده بود، را تحلیل کرد. آژانس همچنین از همان اطلاعات استفاده کرد تا از طریق در نظرگرفتن ماهیت، میزان و انسجام اطلاعات در طول زمان، از یک تصویر کلی به یک درک و فهمی برسد.

E. ارزیابی محیط

21. همانطور که پیشتر گزارش شد، آژانس تحلیل خود از برنامه هسته ای ایران را بر مسیر دستیابی به اورانیوم با درصد غنای بالا (HEU) متمرکز کرد. بر اساس شاخص های تحت نظارت آژانس در ارتباط با فعالیت های هسته ی ایران، فعالیت آژانس بر تحلیل مربوط به توسعه وسیله انفجاری اورانیوم با درصد غنای بالا (HEU) متمرکز شده است.

E.1. ساختار مدیریت برنامه

22. اطلاعاتی که قبل از نوامبر 2011 در اختیار آژانس قرار گرفته است، نشان می دهد که ایران از طریق ساختارهای مدیریتی متفاوت در حال تحول، مقدمات فعالیت هایی در حمایت از ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای خود را فراهم آورده است. طبق این اطلاعات، ساختارهای سازمانی، اکثر حوزه های فعالیت مربوط به توسعه وسیله انفجاری هسته ای را تحت پوشش قرار می دهد. این اطلاعات نشان می دهد که فعالیت هایی که اواخر 1990 در دپارتمان های مرکز تحقیقات فیزیکی (PHRC) آغاز شده است و بعدها، تحت مدیریت محسن فخری زاده، در اوایل سال 2000 در پروژه های طرح «آماد» (AMAD) مورد توجه قرار گرفت، ظاهراً از طریق «دفتر ارکید» مدیریت شده است. اطلاعات نشان داد که فعالیت های تحت طرح آماد، اواخر 2003 متوقف شد و تمامی فعالیت های آن به طور کامل ثبت شده است و تجهیزات و دفاتر کاری طوری پاکسازی شده اند که آثار اندکی برای تعیین ماهیت حساس فعالیت هایی که صورت گرفته، وجود داشت. در نهایت، طبق اطلاعات، سازمان جدیدی معروف به سازمان ابتکار و تحقیق دفاعی توسط محسن فخری زاده  تأسیس شده است و در نزدیکی سایت «مژده» در نزدیکی دانشگاه مالک اشتر در تهران مسقر شده است.

23.  در اظهارنامه 15 آگوست 2015 ایران طبق نقشه راه، ایران اطلاعاتی مربوط به شمار سازمانهایی که در پیوست 2011 توضیح داده شده است و همچنین درباره ارتباط و عملکرد آن را در اختیار آژانس قرار داد. در این زمینه، ایران در میان چیزهای دیگر، وجود برنامه هماهنگ با هدف توسعه وسیله انفجاری هسته ای را رد کرد و به طور خاص وجود طرح آماد و دفتر ارکید بعنوان عناصر چنین برنامه ای را انکار کرد. آژانس 8 سپتامبر 2015، سوالاتی را در خصوص این موضوع به ایران ارائه کرد که بعداً در نشست های کارشناسی فنی در تهران مورد بحث قرار گرفت. بخش چشمگیری از اطلاعاتی که در خصوص وجود ساختار سازمانی در اختیار آژانس قرار گرفت در حین اجرای نقشه راه، مورد تأیید ایران قرار گرفت.

24. آژانس، ارزیابی کرد که قبل از پایان 2003، یک ساختار سازمانی در ایران وجود داشته که برای هماهنگی طیفی از فعالیت های مربوط به توسعه وسیله انفجاری هسته ای مناسب بوده است. گرچه برخی از فعالیت بعد از سال 2003 انجام گرفت اما این فعالیت ها بخشی از تلاش های هماهنگ نبوده است.

E.2. فعالیت‌های تدارکاتی

25. همانطور که قبلاً گزارش شده است، ایران تصریح کرده است که سازمان انرژی اتمی (AEOI) به واسطه تحریم های بین المللی تحمیل شده علیه ایران، با مشکلات تدارکاتی مواجه است. این محدودیت ها در زمینه کسب اقلام حساس، شرایط را برای ایران به منظور دستیابی به مواد و تجهیزات برنامه هسته ای خود دشوار کرده است. طبق اطلاعاتی که قبل از نوامبر 2011 در اختیار آژانس قرار گرفته است، ایران توانسته است تا تدارکاتی را از طریق شرکت هایی که ارتباط مستقیمی با سازمان انرژی اتمی یا وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح (MODAFL) ندارند، در درجه اول برای فعالیت های چرخه سوخت هسته ای خود، تهیه کند و به موجب آن، کاربر نهایی را مخفی کرده اند. (کاربر نهایی نامشخص است)

26.  آژانس همچنین نشانه هایی از نمونه ها و انواع تدارکات و کالاهای را در اختیار دارد که در میان چیزهای دیگر، با توسعه مواد انفجاری هسته ای مرتبط است. آژانس اطلاعاتی درباره چنین تلاش هایی به منظور تهیه چنین تدارکاتی بعد از سال 2007 در اختیار ندارد.

27. در حین مباحثات 16 سپتامبر 2015 با آژانس طبق نقشه راه، ایران اظهارات اولیه خود را تأیید کرد که گرچه در زمینه تدارکات مربوط دوربین سرعت بالای خاص تحقیقات انجام داده بود اما این دوربین ها برای یک هدف متعارف بوده است و در نهایت ایران آن را خریداری نکرده است. در طول این مباحثات، ایران همچنین انکار قبلی خود در اینباره که یک شرکت معروف تلاش کرده تا سوئیچ های سرعت بالا خریداری کند را تکرار کرد.

28. آژانس از زمان پیوست 2011، اطلاعات بیشتری درباره این موضوع دریافت نکرده است.

E.3. به دست آوردن مواد هسته ای

29. اطلاعاتی که قبل از نوامبر 2011 در اختیار آژانس قرار گرفته است، نشان می دهد که معدن گچین، یک منبع بالقوه اروانیوم برای استفاده فعالیت های هسته ای اعلام نشده در بازه زمانی 2000 تا 2003 بوده است. این اطلاعات همچنین نشان می دهد که اقدامات اولیه از جمله «پروژه نمک سبز» در مکان نامعلومی انجام گرفته است و هدف آن تولید نمک اورانیوم بوده است است که این نمک هم برای تبدیل به موادی برای غنی سازی اورانیوم مناسب بوده است یا اینکه مناسب تبدیل به موادی برای کاهش مستقیم نمک اورانیوم و تبدیل آن به فلز اورانیوم خالص بوده است. این اطلاعات از اسناد مطالعاتی یا دیگر اطلاعات کشورهای عضو نشأت گرفته شده است و نشان می دهد که این فعالیت ها بعد از توقف طرح آماد در اواخر سال 2003، متوقف شده است. این اطلاعات نشان می دهد که کارها و فعالیت های انجام گرفته در مرحله پیشرفته نبوده است. این اطلاعات نشان می دهد که اقدامات اولیه که با هدف اجرای این پروسه صورت گرفته است، در برگیرنده استفاده از مواد جایگزین بوده تا از احتمال آلودگی کنترل نشده جلوگیری کند. اطلاعات دیگر نشان می دهد که ایران خارج از چرخه سوخت هسته ای اعلام شده خود، فرایندی را برای کاهش نمک اورانیوم برای تبدیل به فلز اورانیوم خالص توسعه می داده است. اطلاعاتی که در اسناد مطالعاتی وجود دارد، نمک اورانیوم تولید شده را با توسعه کلاهک مرتبط می داند.

30. ایران وجود معدن اورانیوم گچین را در آوریل سال 2004 حین اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی اعلام کرده است. ایران در سال 2014 تحت چهارچوب همکاری و طرح اقدام مشترک، دسترسی مدیریت‌شده به معدن گچین را برای آژانس فراهم کرد. آژانس فعالیت‌های انجام شده در این سایت را هماهنگ با اعلامات ارائه شده توسط ایران در ارتباط با «چهارچوب همکاری» و «طرح اقدام مشترک» ارزیابی کرد و همچنین اینگونه ارزیابی کرد که، در هر صورت، هیچ مقدار قابل ملاحظه‌ای از مواد هسته‌ای نمی‌توانسته در معدن گچین پیش از سال 2006 تولید شده باشد. آژانس علاوه براین ارزیابی کرد که طراحی فرایند تولید نمک‌های اورانیوم به لحاظ فنی ناقص و در مقایسه با آنچه در دسترس ایران به عنوان بخشی از چرخه اعلام شده سوخت هسته‌ای بوده، از کیفیت پایینی برخوردار بوده است.

31. آژانس همچنین اطلاعاتی از کشورهای عضو در اختیار دارد، اگرچه مورد استفاده قرار نگرفته، مبنی بر اینکه مقادیر کیلوگرمی از فلز اورانیوم برای طرح «آماد» (AMAD Plan) موجود بوده است. همانطور که قبلا گزارش شد، آژانس در ماه آگوست سال 2011، راستی‌آزمایی فیزیکی موجودی در لابراتوار تحقیقاتی چندمنظوره «جابربن حیان»‌ انجام داد تا در میان موارد دیگر، مواد هسته‌ای، به شکل فلز اورانیوم طبیعی، و پسماند فرآوری مرتبط با آزمایشات انجام شده در لابراتوار مذکور در فاصله سال‌های 1995 تا 2000 برای تبدیل UF4 به فلز اورانیوم، را مورد راستی‌آزمایی قرار دهد. در نتیجه این راستی‌آزمایی، آژانس تناقض احتمالی چندکیلوگرمی اورانیوم طبیعی در اسناد حسابداری این آزمایشات را تشخیص داده است. آژانس این اطلاعات را در سال 2014 مورد ارزیابی مجدد قرار داد و به این نتیجه رسید که مقادیر اورانیوم طبیعی دربرگرفته شده [در این فرایند] در حوزه موارد عدم قطعیت مرتبط با حسابداری مواد هسته‌ای و اندازه‌گیری‌های مربوطه قرار می‌گیرد.

32. بر اساس تمام اطلاعات در دسترس آژانس، از جمله اطلاعات مربوط به فعالیت‌های راستی‌آزمایی خاص تعریف شده تحت «چهارچوب همکاری» (شامل دسترسی مدیریت‌شده به معدن گچین) و طرح اقدام مشترک، آژانس آثاری از چرخه سوخت هسته‌ای اعلام نشده در ایران، فرای فعالیت‌های اعلام شده توسط ایران با نگاه به گذشته، پیدا نکرده است. آژانس ارزیابی می‌کند که هیچ مقداری از مواد هسته‌ای که ممکن است تحت برنامه «آماد» در اختیار ایران قرار گرفته باشد، جزء موارد عدم قطعیت مرتبط با حسابداری مواد هسته‌ای و یا اندازه‌گیری‌های مربوطه قرار نمی‌گیرد.

E.4. اجزای هسته‌ای ماده انفجاری

33. اطلاعات در دسترس آژانس پیش از نوامبر سال 2011 نشان داد که، در اوایل دهه 1990، ایران ممکن است اطلاعات طراحی یک ماده انفجاری هسته‌ای از یک شبکه تأمین هسته‌ای مخفی دریافت کرده باشد. ایران یک نسخه از سند یک صفحه‌ای دست‌نویس به آژانس ارائه کرده که ظاهرا پیشنهادی از این شبکه تأمین هسته‌ای در ارتباط با فناوری غنی‌سازی سانتریفیوژ بوده است. طی مباحثات با ایران در سال 2005، آژانس یک سند 15 صفحه‌ای مرتبط با تبدیل ترکیبات اورانیوم به فلز اورانیوم ("سند فلز اورانیوم") و تولید اجزای نیم‌کروی فلز اورانیوم غنی‌شده را شناسایی کرده است.

34. اطلاعات در دسترس آژانس پیش از نوامبر 2011 همچنین نشان داد که ایران در فعالیت آماده سازی با هدف توسعه فرآیند شیمیایی برای کاهش ترکیب فلورید اروانیوم (UF4) به فلز اورانیوم، با استفاده از اکسید سرب به عنوان یک ماده جایگزین به پیشرفت‌هایی دست یافته است. علاوه براین، اطلاعات نشان داد که ایران فعالیت آماده سازی را، بدون مواد هسته‌ای، برای تولید ترکیبات اورانیوم برای یک ماده هسته‌ای انفجاری انجام داده‌ است. در طول مباحثات در سپتامبر 2015 تحت نقشه راه، ایران آژانس را مطلع ساخت که هیچ فعالیت متالوژی به طور خاص طراحی شده برای مواد هسته‌ای انجام نداده است و نیز به بحث درباره هیچ فعالیت مشابهی که چنین کاربردی نداشته است، تمایلی ندارد.

35. براساس تمام اطلاعات موجود، آژانس هیچ نشانه‌ای پیدا نکرده که نشان دهد ایران فعالیت‌های انجام شده‌ای دارد که منشأ آن بتواند مستقیما به این "سند فلز اورانیوم" و یا اطلاعات طراحی یک ماده انفجاری هسته‌ای از شبکه مخفی تأمین هسته‌ای برسد.

E.5. تولید چاشنی

36. تولید چاشنیهای امن و سریع‌العمل و تجهیزات مناسب برای روشن کردن چاشنی‌ها، جزء‌ مرکزی یک برنامه برای تولید یک وسیله انفجاری هسته‌ای از نوع انفجار از داخل است. قبل از نوامبر 2011 آژانس اطلاعاتی داشت که نشان می‌داد ایران در سالهای 2002- 2003 چاشنیهای سیم پل انفجاری و یک توانمندی انفجار با ولتاژ بالا را ایجاد کرد که ترکیب این دو به چندین چاشنی این امکان را می‌داد تا به طور همزمان در کمتر از میکرو ثانیه جرقه زده شود.

37. در جریان نشستهای سال 2014 بر اساس چارچوب همکاری،‌ ایران اطلاعاتی در اختیار آژانس قرار داد که نشان می‌داد در دسامبر 2000 وزارت دفاع ایران تصمیم گرفت تدابیر و نیازمندیهای امنیتی برای عملیات‌های خاص را بهبود دهد که شامل مواد منفجره متعارف تولید شده از چاشنیهای امنتر بود. ایران اعلام کرد که کار مقدماتی روی چاشنیهای سیم پل انفجاری توسط یک گروه صنعتی وابسته به وزارت دفاع انجام شد پس از آن در سال 2002 کار بیشتر انجام شد که به تولید موفقی چاشنیهای سیم پل انفجاری منجر شد. ایران به آژانس ویدئوی فعالیتهای آزمایشگاهی انجام شده را نشان داد ویدئویی که ایران اعلام کرد مرتبط به صنعت هوافضای آن بود. آژانس خاطر نشان می‌کند که ایران توضیحی برای فعالیتهایی که اطلاعات از اقداماتش در دوره سالهای 2000 تا 2003 انجام داده، ارائه نکرده است.

38. ایران گفته که منطق ساخت چاشنی‌های سیم پل انفجاری، جلوگیری از تصادف‌های مربوط به مواد منفجره است و در خلال نشستی برای چارچوب همکاری 20 مه 2014، فهرستی شامل 5 مورد از این تصادف‌ها در اختیار آژانس قرار داد. آژانس این اطلاعات را غیرهاهنگ با چارچوب زمانی و بی‌ارتباط با برنامه ساخت چاشنی انفجاری تشخیص داد. در نشست مربوط به نقشه راه در 15 اکتبر سال 2015، ایران جدولی حاوی فهرستی از 6 تصادف دیگر در اختیار آژانس قرار داد. آژانس خاطرنشان می‌کند با آنکه گفته شده بود هر یک از این موارد در چارچوب زمانی صحیح اتفاق افتاده و به تصادف‌های انفجاری ارتباط داشته‌اند، دست‌کم یکی از انها ظاهراً ارتباطی با چاشنی انفجاری نداشته است. 

39. در همان جلسه مورخ 20 مه 2014، ایران باز هم به آژانس اطلاع داد که نزدیک سال 2007، صنعت نفت و گاز این کشور برای ساخت یک گمانه عمیق به چاشنی‌های سیم‌پل انفجاری نیاز داشته است. ایران برای اثبات این ادعا اطلاعاتی به آژانس، شامل نتایج تعداد محدودی آزمایش ارائه کرد که در ان چاشنی‌های انفجاری با قرابت زمانی چندمیکروثانیه شلیک شده بودند. ایران در سال 2008 به اطلاع آژانس رساند که به دلیل نگرانی‌هایی که آژانس از ساخت چاشنی‌های انفجاری ایران ابراز کرد، نیاز صنعت نفت و گاز تعلیق شد. کار بر روی چاشنی‌های سیم‌پل انفجاری تکی برای کاربرد در نفت و گاز در سال 2013 آغاز شد. همان‌طور که آژانس قبلاً گزارش کرده، چنین کاربردی با فعالیت‌های تخصصی در صنعت، متناقض نیست.

40. ارزیابی آژانس این است که چاشنی‌های سیم‌پل انفجاری ساخته شده توسط ایران، خصائص مربوط به ماده انفجاری هسته‌ای را دارند. آژانس اذعان می‌کند که روند فزاینده‌ای از استفاده از چاشنی‌های سیم‌پل انفجاری برای اهداف نظامی متعارف و غیرنظامی وجود دارد. 

E.6. آغاز مواد منفجره قوی و آزمایش‌های مرتبط   

41. قبل از نوامبر 2011، کشورهای عضو اطلاعاتی در اختیار آژانس قرار دادند مبنی بر اینکه ایران اطلاعات طراحی فناوری‌های انفجاری موسوم به MPI در اختیار دارد. 

42. بعد از نوامبر 2011 آژانس اطلاعات بیشتری را از کشورهای عضو درباره اقدامات ایران در اوائل دهه  دو هزار مبنی بر آزمایش های کم  درباره  مواد منفجره قوی، همراه با ابزار آلات دقیق و رعایت معیارهای ایمنی در مکان های مختلف ایران دریافت کرد.

43. اطلاعات مودجود آژانس در سال 2011 نشان می دهند که  ایران توانست از کارشناس خارجی یادشده  که هم در زمینه فن آوری MPI و هم آزمایش های تشخیصی اطلاعات داشته و در حوزه کاری خود در زمینه برنامه ساخت سلاح هسته ای فعالیت کرده بود, استفاده نماید. اگر چه فعالیت های این کارشناس در ارتباط با ساخت نانو الماس بود اما حضور او در ایران خلال سال های 1996 تا 2001  از سوی این کشور نیز تایید شد.

44.  ایران در 15 اوت 2015 بر اساس نقشه راه و طی مباحث بعدی در سپتامبر 2015  به اطلاع آژانس رساند که اواسط دهه 90 میلادی نیاز به توسعه فن آوری MPI در ارتباط با برنامه متعارف نظامی داشته والبته عملیات شدن این پروژه را  در سال 2007 آغاز کرد. اظهارات ایران در زمینه میزان ژنراتور موجی حلقه ای ذکر شده در اطلاعات این کشور که در سال 2008 به آژانس تحویل داده شد ظاهرا برای بهینه سازی عملکرد سلاح های متعارف توسعه یافته بود. ایران در نشست کارشناسان فنی مورخ  30 سپتامبر 2015 به آژانس نمونه هایی از ژنراتور موجی حلقه ای از جمله چند مورد که با مواد منفجره پر شده بودند  را نشان داد و عنوان داشت که این آزمایش ماهیت تجربی در تعیین میزان عملکرد سیستم انفجاری داشت. متعاقب آن ایران عنوان کرد که مشخصه ای را برای عملکرد ژنراتور موجی حلقه ای تعریف نکرده و تنها اندازه گیری های تشخیصی محدودی را انجام داده بود.

45. علاوه بر اطلاعاتی که نشان می داد ایران در زمینه فن آوری MPI  در محیط هندسی دو وجهی کار کرده  بود, در مباحثات 30 سپتامبر سال 2015 این کشور عنوان کرد که تحقیقاتی را در زمینه فن آوری  MPI در محیط  هندسی دو وجهی متعارف برای اهداف نظامی نا مشخص انجام داده است.

45. بر اساس ارزیابی آژانس, فن آوری MPI توسعه یافته از سوی ایران مشخصه های مرتبط با ماده انفجاری هسته ای و نیز تعدادی برنامه جایگزین داشته است .

E.7 آزمایش های هیدرو دینامیک

47. قبل از نوامبر 2011 اطلاعات به دست آمده اختصاصی آژانس  و نیز اطلاعات کسب شده از سوی اعضا نشان دادند که  ایران قطعات شبیه ساز شده برای یک وسیله انفجاری هسته ای را با مواد با چگالی بالا تولید کرده بود و این که این ممکن است آزمایش  فشاری فعال از قطعات، یعنی آزمایش هیدرودینامیک انجام شده باشد. چنین آزمایشی شامل بکارگیری تجهیزات تشخیص سرعت بالا برای نظارت بر تقارن  هسته شبیه ساز شده یک ماده انفجاری هسته ای می باشد.

48. همانطور که قبلا گزارش شد, در ارتباط با آزمایش هیدرو دینامیک, آژانس از اعضای خود اطلاعاتی را که در آن تصاویر ماهواره ای نیز موجود بود دریافت کرد که بر اساس آن ایران در مجتمع نظامی پارچین در سال 2000 یک سیلند بزرگ را نصب کرده است. اطلاعات دیگر نشان دادند که ایران سیلندر مطابق پارامترهای محفظه شلیک ماده انفجاری که در اطلاعات منتشره کارشناسان خارجی ذکر شده است را طراحیده کر که در آن تا 70 کیلوگرم ماده انفجاری لازم برای انجام آزمایش هیدرو دینامیک) جا می گیرد. این اطلاعات نشان می دهند که ایران در ابتدا محفظه ای را نصب کرده  و سپس ساختمانی را در اطراف آن بنا کرده  است. البته این ساختمان تا اواخر سال 2003 مورد استفاده قرار گرفته بود.

49. بعد از نوامبر 2011 آژانس اطلاعاتی بیشتر را از اعضا در زمینه تجهیزات سایت پارچین  و البته تصاویر مختلف دیگری را  مامواره های  تجاری دریافت کرد.

50. آژانس از ایران درخواست کرد تا به توضیح در زمینه قابلیت های علمی تحقیقاتی در ارتباط با ماده انفجاری که پایه و اساس نگرانی های قطعی آژانس بوده و در ضمیمه سال 2011 ذکر شده بود, بپردازد. اما ایران این هیچ اطلاعاتی ارائه نکرد.

51. از این رو اولین در خواست آژانس در فوریه 2012  از ایران دسترسی به مکان خاص مورد علاقه یعنی پارچین بود که در آنجا فعالیت هایی در ارتباط با ساخت مواد منفجره صورت گرفته بود . این فعالیت ها از طریق تصاویر ماهواره های تجاری برخی جابجایی ها , پوشاندن ساختمان اصلی , نوسازی سازهای خارجی ,برداشتن و کار گذاشتن بخشی از پشت بام ساختمان و  حجم زیادی آب در کنار ساختمان را نشان می دادند. تصاویر ماهواره های تجاری همچنین نشان دادند که 5 ساختمان یا سازه دیگر در این مکان طی این دوره منهدم شدند  و هم چنین میزان قابل توجهی حفاری زمین و فضای سازی در محوطه بزرگی از این مکان رخ داده بود.

52. بر اساس نقشه راه آژانس و ایران موافقت کردند که درباره موضوع پارچین به توافق برسند. این توافق شامل مشاهده عینی و نمونه برداری های محیطی  از مکان های مورد نظر آژانس بود. این فعالیت ها در 20 سپتامبر 2015 تکمیل شدند.  برای تایید صحت فعالیت ها و نمونه برداری ها آژانس اطمیان  داد نمونه ها در مکان مورد علاقه منطبق با شیوه های پادمانی آژانس انجام شده است.

53. هنگامی که مدیرکل و معاون پادمانی آژانس در 20 سپتامبر 2015  از ساختمان اصلی مورد نظر آژانس در پارچین بازدید کردند محفظه یا تجهیزات مرتبطی را درون ساختمان رویت نکردند. آن ها هیچ موردی از نوسازی داخلی یا طبقه ای غیر معمول با سیستم تهویه نامناسب را مشاهده نکردند.

54. ایران در نشست های فنی بر اساس نقشه راه توضیح داد که از  آن ساختمان همیشه برای نگهداری مواد شیمیایی تولید ماده انفجاری استفاده می کرده است.

55. آژانس نمونه‌های محیطی را تحلیل کرده است. آژانس هیچ‌گونه ترکیب انفجاری و یا مواد متشکله آن را که نشان دهد در ساختمان برای طولانی مدت، مواد شیمیایی مورد استفاده در مواد انفجاری نگهداری می‌شده است را پیدا نکرده است.

56. متعاقب برگزاری نشست فنی-کارشناسی در تاریخ 14 اکتبر 2015 که در آن ایران با نشان دادن یک عکس هوایی گرفته شده توسط ایران، به محتوای عکس‌های آژانس اعتراض کرد، آژانس از منابع مختلف از جمله یک منبع تجاری، عکس‌های هوایی گرفت که محتوای عکس‌های قبلی و وجود اجسام سیلندر شکل در محل مد نظر آژانس در سایت پارچین در تابستان سال 2000 را تأیید می‌کرد.

57. اطلاعات آژانس که از تحلیل نمونه‌ها و تصاویر ماهواری بدست آمده، گفته‌های ایران در خصوص کاربری ساختمان را تأیید نمی‌کند. آژانس در نتیجه اجرای اقدامات مندرج در نقشه راه، به این نتیجه رسیده که در تاریخ 20 سپتامبر 2015، سیلندر در ساختمان اصلی محل مدنظر نبوده است. برآورد آژانس این است که فعالیت‌های گسترده ایران در محل مدنظر آژانس از ماه فوریه سال 2012، به صورت جدی توانایی آژانس برای راستی‌آزمایی موثر را، تحلیل داده است.

E.8 مدل‌سازی و محاسبات

58. آژانس تا نوامبر 2011 اطلاعاتی را از کشورهای عضو دریافت کرده بود که نشان می‌داد در بازه زمانی پیش از سال 2004 و بین سال‌های 2005 تا 2009، ایران مطالعات مدل‌سازی رایانه‌ای بر روی ترکیبات مختلفی انجام داده که این ترکیبات صرفاً در ساختارهای انفجاری اتمی مورد استفاده قرار می‌گرفته و در آن از تکنولوژی انفجار از داخل، استفاده شده بوده است. اطلاعاتی که در اختیار همگان قرار دارد همچنین نشان می‌دهد که ایران مطالعات بیشتری هم بر روی مدل‌سازی مواد انفجاری قوی انجام داده است که موارد شبیه‌سازی هیدرودینامیک و مطالعات کدنویسی در این میان از نظر آژانس مهم است. مدل‌سازی فوق‌الذکر موارد استفاده متعددی دارد که برخی از آنها مختص ابزار انفجری هسته‌ای است.

59. اطلاعات تکمیلی که کشورهای عضو از نوامبر 2011 به آژانس داده‌اند با اطلاعاتی که پیش از آن در اختیار آژانس بود، همخوانی دارد. یکی از کشورهای عضو نیز در خصوص در سال 2009، در خصوص پروژه‌ای اطلاعات تکمیلی به آژانس ارائه داد که وضعیت حالت مواد مورد نگرانی آژانس را مشخص می‌کرد.

60. آژانس در اکتبر 2014 با ایران در خصوص چندین مورد مباحثه کرد از جمله موارد مربوط به  اطلاعاتی که در ایران منتشر شده و در دسترس همگان بود. در خصوص این مطالب که به محاسبات نوترونی مربوط می‌شد، ایران توضیحاتی ارائه کرد و گفت که اطلاعات مورد نظر آژانس در خصوص اقدامات جاری و گذشته شخصی است که پایان‌نامه دکترای خود را آماده می‌کرده است؛ نام این شخص برده شده است. ایران در تاریخ آوریل 2015، این پایان‌نامه را (به زبان فارسی) برای بررسی به آژانس ارائه داد. ایران با توجه پیکربندی این مطالعه که به مدل‌سازی مواد انفجاری هسته‌ای مربوط می‌شد، اعلام کرد که این مطالعه به هیچ‌وجه در این کشور انجام نشده است. آژانس یادآور می‌شود که مطالعات صورت گرفته بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی کشورهای عضو و اطلاعات منتشر شده در دسترس عموم ایرانی‌ها، از نظر متن و برخی جنبه‌های خاص و دیگر متغیرها، با هم شباهت‌هایی داشت.

61. ایران در مورخه 15  آگوست بر اساس نقشه راه، اطلاعاتی را در خصوص مطالعات مدل‌سازی بر روی مواد انفجاری قوی به آژانس ارائه داد و اعلام کرد که این مطالعات برای مدل‌سازی هیدرودینامیک کاربردهای نظامی متعارف است و اینگونه کاربردها با نگرانی‌های آژانس ارتباطی ندارد. متعاقب این موضوع، ایران در طی نشست‌های فنی-کارشناسی اعلام کرد که با توجه به ابعاد نظامی متعارف این کار که نسبت به ابعاد غیرمتعارف، احتمال بیشتری دارد، این کشور در موقعیتی نیست که در این خصوص با آژانس مباحثه کند.

62. بر اساس تمامی اطلاعات موجود در آژانس از جمله اطلاعات حاصل از اجرای نقشه راه، آژانس اینگونه ارزیابی می‌کند که ایران در بازه زمانی پیش از سال 2004 و بین سال‌های 2005 تا 2009 بر روی مدل‌سازی رایانه‌ای تجهیزات انفجاری اتمی کار کرده است. آژانس خاطرنشان می‌کند که ماهیت این محاسبات بهرحال ناقص و چندپاره بوده است. آژانس همچنین خاطرنشان می‌کند که برخی مدل‌سازی‌های هیدرودینامیک، در ساخت تجهیزات انفجاری نظامی متعارف نیز قابل اجرا است.

E.9. اولین نوبت کار بر روی نوترون

63. اطلاعاتی که کشورهای عضو در بازه زمانی پیش از نوامبر 2011 به آژانس ارائه شده بود نشان می‌داد که ایران اقدامات اجرایی برای اولین نوبت استفاده از نوترون در تجهیزات انفجاری هسته‌ای انفجار از داخل را مدنظر قرار داده بود و در این راه، بر روی مواد و ساختارهایی آزمایش کرده که می‌توانسته به تولید نوترون تحت فشار ناگهانی، منجر شود. آژانس پیش از اجرای نقشه راه ارزیابی کرده بود یکی از شواهد که به ساخت منابع نوترون در شرایط تحت فشار اشاره داشت، از شواهدی که پیش از ارائه شده بود، ضعیف‌تر بود.

64. یکی از کشورهای عضو در بازه زمانی پیش از نوامبر 2011 اطلاعات تکمیلی ارائه داد که نشان می‌داد فعالیت‌ها در این حوزه احتمالا پس از سال 2004 هم ادامه یافته و از حدود سال 2006 به بعد، ایران یک برنامه چهار ساله برای تأیید نهایی طرح منبع نوترون‌هایی که تحت فشار ناگهانی ساخته می‌شود، آغاز کرده که این اقدامات استفاده از مواد غیرهسته‌ای برای اجتناب از آلودگی هسته‌ای را شامل می‌شده است. ایران در خلال یک نشست فنی-کارشناسی در سپتامبر 2015 اعلام کرد که هیچ اقدام عملی یا تئوریک در ارتباط با منابع نوترون‌هایی که تحت فشار ناگهانی ساخته می‌شود، انجام نداده است.

65. اطلاعاتی که ایران در آگوست 2015 بر اساس نقشه راه به آژانس ارائه داد، اطلاعات مربوط به مطالعه بر روی نوترون‌های عمومی و تحقیقات عمومی غیرایرانی مربوطه را شامل می‌شد، اطلاعاتی که در دسترس عموم بود. ایران تأیید کرد که در یک موسسه در ایران، تحقیقاتی انجام شده و طی آن، از تجهیزات فوکوس پلاسما برای تولید پالس‌های نوترونی کوتاه و طراحی و آزمایش ردیاب‌های مناسب، استفاده شده است. در طی یک بازدید فنی از یک موسسه ایرانی در تاریخ 9 اکتبر 2015، ایران تجهیزات تحقیقات نوترونی خود را به آژانس نشان داد.

E.10. اجرای آزمایش

66. اطلاعاتی که یکی از کشورهای عضو در بازه زماین پیش زا نوامبر 2011 به آژانس ارائه داد نشان می‌دهد ایران بین سال‌های 2002 تا 2003، شاید برای آزمایش یک وسیله انفجاری هسته‌ای، برنامه‌ریزی و آزمایشات مقدماتی کرده باشد. آژانس همچنین اطلاعاتی داشت که نشان می‌داد ایران چند آزمایش عملی انجام داده تا ببیند که آیا اجزای شلیک چاشنی‌های سیم پل انفجاری در یک فاصله دور بین محل شلیک و وسیله تحت آزمایش که در یک گودال عمیق قرار داده شده بود، به خوبی عمل می‌کند یا نه.

67. اطلاعات تکمیلی که از مستندات مربوط به مطالعات ادعایی به دست آمده نشان می‌دهد که ایران مدارک مربوط به ترتیبات ایمنی هسته‌ای را در اختیار داشته؛ ترتیباتی که برای آزمایش یک وسیله انفجاری هسته‌ای لازم بوده است.

68. آژانس از زمان تنظیم ضمیمه 2011 تاکنون، اطلاعات بیشتری در این خصوص دریافت نکرده است.

E.11. سوار کردن بر روی موشک

69. انبوه اطلاعاتی که در بازه زمانی پیش از نوامبر 2011 در خصوص ادعاهای مربوط به مطالعات ایران به آژانس ارائه شد نشان می‌داد که بین سال‌های 2002 تا 2003، ایران پروژه‌ای تفضیلی انجام داد تا ببیند چگونه می‌توان محموله‌ای کروی شکل در قسمت بار موشک شهاب 3 سوار کرد و در عین حال، این محموله شرایط سخت هنگام پرتاب و ورود مجدد به جو کره زمین را تاب بیاورد و تا هنگام رسیدن به هدف، کارایی خود را از دست ندهد. بر اساس این اطلاعات، در خلال این مطالعات مهندسی که ملاحظات اجرایی، تئوریک و طراحی را در بر می‌گرفت،  قطعات و مدل‌های شبیه‌سازی شده در چند کارگاه ساخته شده است. این اطلاعات همچنین نشان داد که جزئیات کار در خلال یک سری گزارشات، ثبت و ضبط شده است.

70. در این دوره از اجرای نقشه راه، از ایران خواسته شد شرایط بازدید از این کارگاهها و کسانی که در اسناد مطالعات ادعایی نقش داشتند را فراهم کند.

71. در 30 سپتامبر 2015، ایران به آژانس ویدئوهایی شامل هر یک از سه کارگاهی که در اسناد مطالعات ادعایی وجود داشت را نشان داد. گفته شده که دوتا این فیلمها از درون کارگاهها گرفته شده که هنوز هم فعال هستند در حالیکه سومی گفته شده که از خارج از کارگاه فیلمبرداری شده و اکنون فعال نیست. در 15 اکتبر 2015 از آژانس دعوت شد تا از این دو کارگاه بازدید کند. از این فیلمها و بازدیدهایی که صورت گرفت آژانس راستی آزمایی کرد که کارگاهها براساس اسناد مطالعات ادعایی بودند. علاوه بر آن، ابعاد و قابلیتهای آنها نیز مطابق با اسناد مطالعاتی ادعایی بودند.

72. آژانس راستی آزمایی کرد که این دو کارگاه در ارتباط با اسناد مطالعاتی ادعایی بودند اما آژانس هیچ گونه اطلاعات دیگری در این زمینه از زمان ضمیمه 2011 دریافت نکرد.

E12. فیوزگذاری، مسلح کردن و سیستم شلیک

73. پیش از نوامبر 2011، آژانس تعدادی سند از اسناد مطالعات ادعایی داشت که به توسعه سیستم شلیک پروتوتایپ مرتبط بود و قادر بود برای چاشنی طراحی شده برای موشک شهاب 3 که در بالای هوا یا بر روی زمین به هدف اصابت کند منفجر شود.

74. اطلاعات در دسترس آژانس از اسناد مطالعات ادعایی نشان داد که ایران تعدادی از گزینه های فنی را برای فیوزگذاری، مسلح کردن و سیستم شلیک مورد ملاحظه قرار داده است که تضمین می‌کند که چاشنی کذاری موشکهای جدید شهاب 3 امن باقی می‌ماند و در ترابری خود به درستی عمل می‌کند.

75. آژانس از زمان ضمیمه سال 2011 اطلاعات بیشتری در این زمینه دریافت نکرده است.

F. ارزیابی کلی

76. ارزیابی کلی از تجزیه و تحلیل همه اطلاعات در دسترس آژانس در ارتباط با هریک از این 12 حوزه، همانند ارزیابی ضمیمه 2011 تنظیم شده است.

77. براساس همه اطلاعات در دسترس آژانس مرتبط با ساخت سلاحهای هسته ای از جمله فعالیتهای خاص تایید شده تحت چارچوب همکاری(از جمله دسترسی مدیریت شده به سایت گچین) و JPA، آژانس نشانه ای از چرخه سوخت اعلام نشده و فراتر از فعالیتهای اعلام شده توسط ایران کشف نکرد. آژانس ارزیابی می‌کند که هرمقدار از مواد هسته ای که تحت برنامهAMAD در دسترس ایران قرار گرفته است، ممکن است با عدم قطعیت مرتبط با مواد هسته ای و اندازه گیریهای مرتبط با آن باشد.

78. براساس همه اطلاعات در دسترس مرتبط با اجزای هسته ای یک چاشنی انفجاری، آژانس هیچ نشانه ای از انجام فعالیتهایی که مستقیما بتواند با مواد اورانیوم انجام شده باشد، یا برای کسب اطلاعاتی برای یک چاشنی انفجاری از شبکه مخفی هسته ای باشد مشاهده و کشف نکرد.

79. آژانس ارزیابی کرد که چاشنیهای انفجاری سیم‌پل که توسط ایران توسعه یافته دارای ویژگیهایی در ارتباط با دستگاه انفجاری هسته ای می‌باشد. آژانس اذعان میکند که در آنجا رشد استفاده از چاشنیهای انفجاری برای اهداف غیرنظامی و نظامی متعارف وجود دارد. آژانس همچنین ارزیابی می‌کند که توسعه تکنولوژی MPI در ایران دارای ویژگیهای مرتبط با دستگاه انفجاری هسته ای است و بخشی از برنامه های جایگزین دیگر نیز وجود دارد.

80. اطلاعات در دسترس آژانس مرتبط با تست هیدرودینامکی نشان میدهد که ایران در سال 2000 یک سیلندر بزرگ در سایت نظامی پارچین ساخته و مستقر کرده است. دیگر اطلاعات نشان میدهد که این سیلندر با پارامترهای یک اتاق شلیک انفجاری مطابقت دارد. اطلاعات در دسترس آژانس از جمله نتایج تحلیل نمونه ها و تصاویر ماهواره ای از اظهارات ایران درباره اهداف ساخت و ساز پشتیبانی نمی‌کند. فعالیتهای انجام شده تحت نقشه راه نشان داد که سیلندر هدف اصلی ساخت و ساز نبوده است. آژانس ارزیابی میکند که قعالیتهای گسترده انجام شده از فوریه 2012 در محل ویژه و مورد علاقه آژانس به طور جدی توانایی آژانس برای ارزیابی موثر را تضعیف می‌کند.

81. براساس همه اطلاعات در دسترس آژانس درباره مدلسازی و محاسبه، از جمله از اجرای نقشه راه، آژانس ارزیابی میکند که ایران پیش از سال 2004 و بین 2005 و 2009 مدلسازی کامپیوتری برای دستگاههای انفجاری هسته ای انجام داده است. آژانس به هرحال ماهیت شکننده و غیرکامل این محاسبات را متذکر می‌شود. آژانس همچنین به کاربرد مدل سازی هیدرودینامیک برخی مواد منفجره نظامی متعارف اشاره می‌کند.

82. آژانس وجود دو کارگروه مرتبط با اسناد مطالعاتی ادعایی درباره یکپارچه سازی یک خودروی تحویل موشک را در ایران راستی آزمایی کرد اما هیچ اطلاعات دیگری در این زمینه از سال 2011 دریافت نکرد.

83. آژانس اطلاعات اضافه ای در زمینه اسناد مطالعاتی ادعایی و انجام آزمایش بر روی فیوز، مسلح کردن و سیستم شلیک از سال 2011 دریافت نکرده است.

84. آژانس ارزیابی کرد که قبل از پایان سال 2003، یک ساختار سازمانی در ایران وجود داشت که برای هماهنگی فعالیتهای مرتبط با توسعه دستگاههای انفجاری مناسب بود. اگر چه بعد از سال 2003 بعضی از این فعالیتها سرجاش بود اما هیچ ارتباطی با تلاشهای هماهنگ نداشتند.

85. ارزیابی کلی آژانس این است که طیفی از فعالیتهای مرتبط با توسعه دستگاههای انفجاری هسته ای به عنوان تلاشهای هماهنگ قبل از سال 2003 در ایران انجام شده است. همچنین اقدامات دیگری نیز بعد از سال 2003 انجام شده است. آژانس همچنین ارزیابی کرد که این فعالیتها از مطالعات علمی و امکان سنجی و کسب ظرفیتها و قابلیتهای خاص فنی مربوطه فراتر نرفته است. آژانس هیچ نشانه معتبری از فعالیتهای مرتبط با توسعه یک دستگاه انفجاری هسته ای بعد از سال 2009 در ایران پیدا نکرده است.

خلاصه:

86. تمامی فعالیت‌های موجود در نقشه‌راه، مطابق برنامه مورد توافق به اجرا در آمدند. ایران، درباره اسناد مرتبط با موضوعات گذشته و باقی‌مانده توضیحات مکتوب و اسناد مرتبط را ارائه کرد، آژانس سوالاتی را درباره ابهام‌های مرتبط با توضیحات ایران مطرح کرد و نشست‌هایی برگزار شدند. اژانس اقدام به انجام فعالیت‌های پادمانی در برخی اماکن مدنظر آژانس، از جمله در سایت پارچین کرد و نشست پایانی فنی برگزار شد. اجرای نقشه‌راه تعامل محتوایی‌تر میان آژانس و ایران راتسهیل کرد.

87. ارزیابی آژانس این است که قبل از پایان سال 2003 طیفی از فعالیت‌های مرتبط با ساخت ابزار انفجاری در ایران به صورت تلاش‌های هماهنگ انجام شده است، و برخی از فعالیت‌ها قبل از سال 2003 انجام شده‌اند. ارزیابی آژانس این است که این فعالیت‌ها، از سطح مطالعات امکان‌سنجی و علمی، و کسب برخی صلاحیت‌ها و توانمندی‌های فنی مرتبط بالاتر نرفته‌اند. آژانس هیچ شواهد موثقی درباره فعالیت‌هایی در ارتباط با ساخت بمب انفجاری هسته‌ای بعد از سال 2009 در اختیار ندارد.  

88. آژانس هیچ نشانه موثقی درباره انحراف مواد هسته‌ای در ارتباط با جنبه‌های نظامی احتمالی در برنامه هسته‌ای ایران نیافته است.

ضمیمه 1- 

نقشه راه شفاف‌سازی موضوعات باقی‌مانده گذشته و کنونی مربوط به برنامه هسته‌ای ایران

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و جمهوری اسلامی ایران در ادامه همکاری‌هایشان ذیل چارچوب همکاری‌ها، برای تسریع و تقویت همکاری‌ها و مذاکرات با هدف حل تمام موضوعات باقی‌مانده گذشته و کنونی که هنوز توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران حل نشده‌اند، تا پایان سال 2015، توافق کردند.

در همین زمینه، ایران و آژانس با موارد ذیل موافقت کردند

1-  آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران بر روی ساز و کار جداگانه‌ای که به آن‌ها اجازه می‌دهد موضوعات حل‌نشده باقی‌مانده را، آنطور که در ضمیمه گزارش 2011 مدیر کل (GOV/2011/65) آمده، پاسخ گویند. فعالیت‌های صورت گرفته و نتایج به دست آمده تا آن تاریخ توسط ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ارتباط با برخی موضوعات، در طول روند انعکاس داده خواهد شد.

2- ایران تا تاریخ 15 اوت 2015 (24 مرداد)، توضیحات خود به صورت مکتوب و اسناد مربوطه را در ارتباط با موضوعات مطروحه در ساز و کار جداگانه بند یک، به آژانس ارائه خواهد داد.

3-  آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از دریافت توضیحات مکتوب و اسناد مربوطه ایران، اطلاعات را تا تاریخ 15 سپتامبر 2015 (24 شهریور) بررسی کرده و سوالات در مورد هرگونه ابهامی در ارتباط با آن اطلاعات را به ایران منتقل خواهد کرد

4-  پس از آنکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سوالات در خصوص هرگونه ابهام در چنین اطلاعاتی را به ایران ارائه کرد، دیدارهای فنی-کارشناسی، تمهیدات فنی ومباحث آنگونه که در ساز و کار جداگانه مورد توافق قرار گرفت، برای رفع این ابهامامات، در تهران صورت خواهد گرفت.

5-  ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سر ساز و کار جداگانه‌ای در خصوص موضوع پارچین توافق کردند.

6-  تمامی فعالیت‌ها، آنگونه که در فوق اعلام شده، تا تاریخ 15 اکتبر 2015 (23 مهر) با هدف حل تمامی مسائل حل‌نشده گذشته و حاضر، آنگونه که در ضمیمه گزارش 2011 مدیر کل (GOV/2011/65) تعیین شده، تکمیل خواهد شد.

7- مدیر کل به صورت دوره‌ای روند اجرای این نقشه راه را به شورای حکام آژانس گزارش خواهد کرد.

8-  تا تاریخ 15 دسامبر 2015 (24 آذر)، مدیر کل ارزیابی نهایی را در مورد حل تمامی مسائل باقی‌مانده گذشته و حاضر آنطور که در ضمیمه گزارش 2011 مدیر کل (GOV/2011/65) تعیین شده، برای اقدام به شورای حکام ارائه خواهد کرد. پیش از صدور گزارش، یک نشست فنی جمع‌بندی میان ایران و آژانس برگزار خواهد شد. 

9- ایران اعلام کرده است ارزیابی جامع خود را در مورد گزارش مدیر کل به صورت مکتوب به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه خواهد کرد. 

10- در انطباق با چارچوب همکاری‌ها، آژانس به در نظر گرفتن نگرانی‌های امنیتی ایران، ادامه خواهد داد.

ساعاتی بعد از صدور مجوز در پارلمان اولین حملات انگلیس در سوریه انجام شد

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری فارس، خبرگزاری رویترز به نقل از برخی شاهدان ماجرا گزارش کرد که جت‌های جنگنده انگلیسی اوایل صبح روز پنجشنبه (امروز) درست مدت اندکی بعد از رأی مثبت پارلمان این کشور برای بمباران مواضع داعش در «سوریه»، از پایگاه «آکروتیری» قبرس به هوا بلند شدند.

طبق این گزارش، چهار جت جنگنده به صورت جفت جفت با فاصله یکساعت از یکدیگر از پایگاه هوایی انگلیس در قبرس پرواز کردند.

خبرگزاری رویترز در خبری اولیه نوشت که مقصد این جنگنده‌ها هنوز مشخص نیست اما ساعتی بعد به نقل از یک مقام دولتی اعلام کرد که بعد از صدور مجوز حمله به سوریه، جنگنده‌های این کشور اولین حملات خود به سوریه را آغاز کردند.

این منبع دولتی نامش فاش نشد اما در گفت‌وگو با رویترز تایید کرد که اولین حملات انگلیس در سوریه انجام شده است.

پایگاه «آکروتیری» نیروی هوایی سلطنتی انگلیس بیش از یکسال بعنوان یک سکوی پرتاب برای حملات علیه مواضع داعش در عراق مورد استفاده قرار می‌گرفت و اواخر روز چهارشنبه به وقت محلی، پارلمان بریتانیا تصویب کرد که جنگنده‌های این کشور از این پس اجازه دارند مواضع داعش در سوریه را نیز هدف قرار دهند.

بعد از بیش از 10 ساعت مباحثات فشرده، نمایندگان پارلمان انگلیس با 397 رأی مثبت در مقابل 22 رأی منفی، به نفع حملات هوایی انگلیس در سوریه رأی دادند.

«دیوید کامرون» نخست‌وزیر انگلیس در سخنرانی روز گذشته خود در پارلمان تأکید کرد که موشک‌های هدایت‌ شونده لیزری «بریمستون» که به بمب‌افکن‌های «تورنادون جی آر 4» متصل شده است می‌تواند با هدف قرار دادن «رقه» پایتخت تکفیری‌های داعش و تجارت غیرقانونی نفت آنها، تفاوت واقعی در نبرد با این تروریست‌ها به وجود آورند.

طبق این گزارش، فرانسه و آمریکا پیشتر مواضع داعش در سوریه را هدف قرار داده‌اند ولی در عین حال در تلاش برای تقویت معارضان سوری هستند و هدف اصلی آنها برکنار کردن «بشار اسد» رئیس‌جمهور سوریه از قدرت است.

بیش از 3 میلیون ایرانی برای اربعین وارد عراق شدند

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری فارس، «فرمانداری شهرستان بدره» در شرق استان واسط (180 کیلومتری جنوب شرق بغداد) عصر روز چهارشنبه اعلام کرد که تا عصر دیروز، حدود 400 هزار ایرانی عراق را ترک کرده‌اند.

«جعفر عبدالجبار محمد» به وبگاه خبری «المدی پرس» عراق گفت: گذرگاه مرزی زرباطیه (گذرگاه مهران) شاهد بازگشت هزاران زائر ایرانی، پس از زیارت اربعین است.

جعفر محمد گفت: تعداد ایرانی‌هایی که تا عصر چهارشنبه عراق را ترک کرده‌اند، بیش از 400 هزار زائر از مجموع بیش از سه میلیون ایرانی است که طی روزهای گذشته برای اربعین وارد عراق شدند.

این مقام عراقی گفت: بیش از سه هزار خودرو مختلف که بیشترش مینی‌بوس‌های بخش خصوصی است، زائران را از کربلا به گذرگاه مرزی زرباطیه (مهران) بی‌وقفه منتقل می‌کنند.

گذرگاه زرباطیه را مقامات عراقی روز سه‌شنبه بر روی زائرانی که هنوز وارد عراق نشده بودند، بسته بود و آن را برای بازگشت زائران باز گذاشت. همچنین مسئولان ایران نیز اعلام کرده‌اند که گذرگاه مهران فقط برای بازگشت است و برای ورود به عراق این مرز بسته است.

پیش از این عراق به دلیل ورود بی‌روادید شمار زیادی از زائران ایرانی به خاک خود رسما به ایران اعتراض کرده بود و مسئولیت آن را بر عهده طرف ایرانی دانست.

مسئولان عراقی روز گذشته گفتند که طی روزهای گذشته تا امروز، ورود بیش از 26 میلیون زائر به استان کربلاء ثبت شده است و احتمال می‌رود این رقم تا امروز پنجشنبه (اربعین در عراق) از مرز 27 میلیون نفر عبور کند

سخنگوی دولت امریکا: گزارش آژانس کافی است، پرونده ابهامات فعالیت‌های اتمی ایران را می‌بندیم

دولت آمریکا اعلام کرد که با توجه به گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، آماده است که پرونده ابهامات فعالیت هسته‌ای ایران یا پرونده "جنبه‌های نظامی احتمالی" این برنامه را ببندد.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، مارک تونر، یکی از سخنگویان وزارت امور خارجه آمریکا گفت که گزارش آژانس، ابهامات و سئوالات باقی مانده در مورد برنامه اتمی ایران را به خوبی پاسخ داده است.

بنا بر گزارش بی بی سی فارسی او گفت که آمریکا و پنج کشور دیگری که در مذاکرات اتمی با ایران مشارکت داشتند در جلسه شورای حکام آژانس در روز ۱۵ دسامبر با مختومه شدن این پرونده موافقت خواهند کرد تا بتوانیم بر اجرای توافق جامع اتمی متمرکز شویم.

تونر گفت که گزارش آژانس با ارزیابی اطلاعاتی آمریکا که برنامه تسلیحات اتمی ایران در سال ۲۰۰۳ متوقف شده بود، همخوانی دارد.

او گفت که توافق جامع اتمی میان ایران و گروه ۱+۵ شفافیت و دسترسی لازم را برای اقدام فوری در صورت تکرار چنین فعالیت هایی در ایران فراهم می کند.

عراقچی: گزارش آمانو صراحتا نظامی‌بودن برنامه هسته‌ای ایران را رد می‌کند

معاون ظریف گفت: برجسته ترین بخش گزارش مدیرکل آژانس در مورد مسایل گذشته و حال در بخش جمع بندی گزارش آمده که به صراحت می گوید آنچه درباره ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران ادعا شده بود صرفا در حد یک مطالعه و موضوعات علمی بوده است.

به گزارش خبرنگار انرژی هسته‌ای خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، سید عباس عراقچی معاون وزیر خارجه کشورمان در برنامه تیتر امشب در شبکه خبر گفت: نگاه کلی گزارش آژانس در رابطه با مسایل باقیمانده در گذشته و حال برنامه هسته‌ای ایران بر خلاف همه حرف‌هایی است که در 10 سال گذشته علیه ایران مطرح شده است.

وی گفت: ارزیابی آژانس در بررسی صورت گرفته این است که تا قبل از 2003 فعالیت‌های مطالعاتی در ایران و نه توسط ایران انجام شده است و همچنین نشانه ای از انحراف مواد هسته‌ای به سمت اقدامات غیر صلح آمیز وجود نداشته است.

وی ادامه داد: آنچه که آژانس در رابطه انجام فعالیت‌های مطالعاتی و علمی در همین گزارش مدعی شده را ما قبول نداریم و نظرات خود را در زمان مقتضی به آژانس اعلام خواهیم کرد.

عراقچی گفت: با وجود آنکه آمانو قبلا گفته بود گزارشش نه سیاه است و نه سفید اما از نظر ما به سمت سفید بیشتر گرایش دارد. به ویژه جمع بندی این گزارش صراحتا وجود یک برنامه نظامی را رد می‌کند و راه را برای اینکه شورای حکام موضوع پی ام دی را خاتمه دهد هموار می‌کند.

این عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته‌ای کشورمان در خصوص بخش‌های مثبت گزارش جدید آژانس دررابطه با ایران گفت: در این گزارش اعلام شده است که هیچ نشانه ای از مواد هسته‌ای غیر صلح آمیز وجود ندارد همچنین هیچ نشانه‌ای از چرخه سوخت اعلام نشده در ایران نیست. در رابطه با اقلام دو منظوره آژانس می گوید ایران بر روی چاشنی‌های انفجاری قبلا کار کرده اما به این مساله اذعان دارد که این چاشنی‌ها هم کاربرد صلح آمیز دارد و هم غیر صلح آمیز و نمی تواند در این رابطه قضاوتی داشته باشد.

عراقچی ادامه داد: در گزارش آمده است هیچ نشانه یا علامتی که مواد هسته‌ای در جهت خلاف مصارف صلح آمیز استفاده شده باشد وجود ندارد. همچنین خریدهای ایران در جهت خلاف، نبوده است و یا سازمانی که برای ایجاد بمب و سلاح هسته‌ای در ایران ایجاد شده باشد وجود ندارد. البته آژانس اشاره می کند که ساختاری از یک سازمان با این هدف قبلا وجود داشته است که از نظر ایران این سازمان می تواند برای سلاح‌های متعارف وجود داشته باشد.

وی ادامه داد:‌ آژانس در گزارشش درباره فعالیت‌هایی با کاربرد دوگانه در هیچ کجا نگفته است که توسط ایران این فعالیت‌ها صورت گرفته بلکه گفته است در ایران انجام شده و هیچ کجای گزارش دولت ایران را متهم نمی کند که دنبال این کار رفته است.

عراقچی در بیان نکته مثبت دیگر گزارش آمانو گفت: در این گزارش در هیچ کجا از لفظ PMD، ابعاد نظامی احتمالی استفاده نشده است چرا که ما هیچ وقت چنین موضوعی را به رسمیت نشناخته و اجازه هم ندادیم از آن در اسناد رسمی و یا مباحث استفاده شود. همین طور که در برجام و نقشه راه چنین واژه ای استفاده نشده است و حتی در عنوان گزارش مذکور به موضوع «رسیدگی به مسایل گذشته و کنونی» اشاره شده است و لفظ ابعاد نظامی احتمالی به کلی کنار گذاشته شد.

معاون ظریف در خصوص نکات منفی گزارش آمانو تصریح کرد: اینکه آژانس ادعا می کند در رابطه با فعالیت‌های هسته‌ای نظامی مطالعاتی در گذشته صورت گرفته است می تواند موضوعی منفی باشد. ما معتقدیم اگر آژانس به دنبال واقعیات بود نباید این را می گفت. همچنین در رابطه با پارچین آژانس ادعا کرده است یک محفظه انفجاری در این سایت ساخته شده بوده است که الان وجود ندارد. براساس عکس هایی که ما به آژانس از سال 2000 که مورد ادعای آژانس است ارائه کردیم هیچ محفظه‌ای در این مکان وجود ندارد. این در حالی است که آژانس در سال 2004 و 2005 دو بار از سایت پارچین بازدید کرده و چنین اتاقی دیده نشده است. ما این ادعای آژانس را تایید نمی کنیم و دلمان نمی خواست که چنین جمع بندی در گزارش آژانس باشد.

وی ادامه داد:‌ به طور کلی مجموعه ادعاهای قبلی آژانس و یافته‌هایش وقتی در کنار هم قرار می گیرد نشان می‌دهد که اعتدال گزارش به سمت ایران است و شورای حکام و 1+5 بهانه‌ای برای باقی نگه داشتن این موضوع در دستور کار ندارند و گزارش آژانس در حقیقت صلح آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران را تایید می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: آژانس با وجود نمونه‌برداری‌هایی که از سایت پارچین انجام داده است اعلام نمی کند که نشانه‌ای بر صحت ادعاهایش یافته است. انتظار ما از آژانس برخوردی عادلانه و واقعی در این گزارش بوده است و اینکه حتی این نکات هم در گزارش نمی آمد اما با توجه به مجموعه شرایط سیاسی حاکم بر شورای حکام، شرایط بین المللی ، فشار غربی‌ها که در سال های گذشته اتهاماتی علیه ایران مطرح کردند به نظر من انتظاری که داشتیم در همین حدی بوده است که در گزارش آژانس می بینیم و حتی بهتر از انتظارات ما آقای آمانو ظاهر شد.

عراقچی در پاسخ به اینکه از نظر شما گزارش آمانو موضوع ابعاد نظامی احتمالی را می بندد؟‌ اظهار کرد: آمانو در موضعی نیست که PMD را ببندد. آمانو فردی فنی است که باید ارزیابی خود را مبتنی بر واقعیات، حقایق میدانی و بررسی های انجام شده اعلام کند. اینکه موضوع PMD بسته شود تصمیمش با شورای حکام است اما به نظر ما با توجه به گزارشی که آمانو منتشر کرده باید این روند به بسته شدن موضوع منجر شود چرا که هیچ دلیلی بر نظامی بودن برنامه هسته‌ای ایران حتی در گذشته وجود ندارد.

معاون ظریف خاطرنشان کرد: شورای حکام نهاد تصمیم گیر در رابطه با مسایل گذشته و حال ایران است که به اعتقاد ما با این گزارش آژانس این پرونده می‌تواند بسته شود.

وی در رابطه با قطعنامه‌ای که قرار است 1+5 طی دو هفته آینده پیش نویسش را به شورای حکام ارائه کند اظهار کرد: 1+5 پیش نویس قطعنامه را طبق برجام باید به شورای حکام با هدف بستن موضوع PMD ارائه کند و شورا هم با توجه به اینکه اراده بر بستن این موضوع دارد و گزارش آمانو نیز دلالت بر این امر دارد بعید است تصمیمی جز بستن موضوع اتخاذ کند.

وی در ادامه به یکی از ابعاد مثبت گزارش آمانو اشاره کرد و گفت: آمانو در گزارش خود با اشاره به اجرای نقشه راه از سوی ایران می گوید نقشه راه به طور کامل از سوی ایران اجرا شده بنابراین هر کاری که باید ایران انجام می‌داده است را انجام داده است.

معاون وزیر خارجه کشورمان در پاسخ به اینکه اگر موضوع PMD بسته نشود تکلیف برجام چه می شود گفت:‌موضع ایران کماکان قاطعانه بر این اساس است که اگر این پرونده بسته نشود و حتی پنجره‌ای کوچک را برای بازگشت به این موضوع بازبگذارند برجام اجرایی نمی‌شود. ما این پیام را به طور جدی به طرف مقابل منتقل کرده ‌ایم که بدون بستن پرونده PMD تکالیف اصلی مان در برجام را اجرا نخواهیم کرد و 1+5 و شورای حکام باید بین PMD‌و برجام یکی را انتخاب کنند.

عراقچی در خصوص موضوع ممنوعیت استفاده از اقلام دو منظوره که در گزارش آژانس نیز به آن اشاره شده است با تاکید بر اینکه هیچ ممنوعیتی در استفاده از اقلام دو منظوره در جهت اهداف صلح آمیز و یا سلاح های متعارف وجود ندارد گفت:‌اگر استفاده از این اقلام برای مصارف غیر قانونی به ویژه ساخت سلاح هسته‌ای باشد ممنوع است. در دو موضوع EBW و MPI آژانس اعلام کرده است در گزارش که اینها اقلامی هستند که در سلاح هسته‌ای هم کاربرد دارند و ایران اینها را تولید و استفاده کرده است. آژانس خود به صراحت اعلام می کند که نمی تواند قضاوت کند ایران از این‌ها در کدام بخش استفاده کرده است.

وی ادامه داد:‌ ما اسناد استفاده صلح آمیز از این اقلام را در صنعت نفت به آژانس نشان داده‌ایم و آمانو ذکر کرده است که ایران بر روی اقلام دو منظوره در مصارف صلح آمیز کار کرده است.

وی در پاسخ به اینکه برخی منابع خبری اعلام کردند به زودی ایران و آژانس توافقی را امضا می کنند که قدرت بازرسی‌های بیشتر را به آژانس می دهد گفت:‌طبیعتا این سند پروتکل الحاقی است که براساس برجام از روی اجرایی شدن آن به طور موقت و داوطلبانه اجرا می شود تا اینکه از سوی مجلس به تصویب برسد.

این عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته‌ای کشورمان با بیان اینکه پروتکل الحاقی امکان دسترسی های بیشتر به تاسیسات هسته‌ای ما و یا دسترسی به مکان‌های اعلام نشده را در فرایند خاص،‌ طولانی و پیچیده فراهم می کند افزود: بیش از 110 کشور دنیا پروتکل الحاقی را اجرا می کنند و در این زمینه ایران مشکلی ندارد.

وی همچنین درباره احتمال تاخیر در اجرای برجام که از سوی برخی منابع خبری عنوان شده است با بیان اینکه رسانه‌ها صرفابه گمانه زنی در این رابطه می پردازند خاطرنشان کرد: براساس برنامه ما اواخر دسامبر، اوایل ژانویه که می شود همان اواسط دی ماه باید به روز اجرایی شدن برجام برسیم. شاید برخی مسائل فنی پیش بیاید که اجرا را چند روز عقب تر بیاندازد از جمله اقدامات فنی که ما باید در رابطه با اراک و یا تبادل سوخت انجام دهیم. البته می تواند این زمان زودتر هم فرارسد.

وی در رابطه با تبادل سوخت میان ایران و روسیه براساس برجام اظهار کرد: تبادل و فروش سوخت در همین فاصله انجام می گیرد، البته معامله این کار میان ایران و روسیه انجام شده است و ما در ازای حدود 8 تن اورانیوم غنی شده 140 تن کیک زرد دریافت می‌کنیم. در این زمینه صرفا فروش مواد هسته‌ای به روسیه به بعد از بسته شدن موضوع PMD براساس فرمایشات رهبری موکول شده است.

تک برگ؛ خنجری که بر پشت روسیه نشست

سرنگونی یک جنگنده روسی در نزدیکی مرز با سوریه توسط نیروی هوایی ترکیه و کشته و اسیر شدن خلبانان این جنگنده تنشی جدی میان این دو کشور ایجاد کرده است. پوتین با عصبانیتی شدید این اقدام را به «خنجر از پشت زدن» تعبیر کرده و گفته است که ترکیه پشیمان خواهد شد.

با اینکه مناسبات ترکیه و روسیه همواره از حساسیت بالایی برخوردار بوده، اما از دهه 1990 تا کنون چنین تنشی را تجربه نکرده است.

مرور تاریخ و جزئیات روابط روسیه و ترکیه، رفتار این دو بازیگر مهم منطقه‌ای و بین‌المللی را به خوبی توضیح می‌دهد.

* مناسبات ترکیه و روسیه در سده‌های هجده و نوزده میلادی در قالب امپراطوری‌های عثمانی و روسیه، همواره تیره بوده و در این سالها درگیری و جنگ‌های خونین و طولانی میان دو کشور رخ داده است.

پس از فروپاشی شوروی و در آغاز دهه 1990، شرایط برای بهبود روابط این دو کشور فراهم شد.

* روابط روسیه و ترکیه از دوران به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در سال 2002 میلادی، روندی مثبت و افزایشی داشته است تا جایی که مقامات ترکیه توسعه روابط روزافزون خود با روسیه را مشارکتی استراتژیک نامیدند.

* گسترش مناسبات دو کشور آنچنان رضایت بخش بود که روسیه و ترکیه ویزای مسافرتی به کشورهای یکدیگر را لغو کرده‌اند.

* ترکیه هفتمین شریک تجاری بزرگ روسیه است و روسیه نیز در صدر لیست تجاری ترکیه قرار دارد.

در سال 2013 و در پی تیرگی روابط قاهره و آنکارا پس از عزل محمد مرسی توسط نظامیان، روسیه تلاش کرد تا با میانجی‌گری میان این دو کشور روابط آنها را بهبود بخشد.

* نزاع طولانی و تاریخی میان عثمانی و روسیه در افکار عمومی مردم ترکیه و روسیه کنونی تاثیرات عمیقی داشته است تا جایی که در جریان سفر پوتین به استانبول نشریات این کشور از مناسبات جدید با عنوان «دشمنان قدیمی دوستان خوبی شده اند!» یاد کرده بودند.

* از زمان آغاز ریاست جمهوری پوتین در روسیه و تقویت نگاه آسیا محوری این کشور در سیاست خارجی‌اش، تقابل بیشتری میان اهداف منطقه‌ای ترکیه و روسیه شکل گرفت و ترکیه در مقابل قدرت نظامی و امنیتی روسیه همواره عضویتش در ناتو را برجسته کرده است.

* با آغاز بحران در سوریه، جهت‌گیری و مواضع بسیار متفاوت مسکو و آنکارا دو کشور را در دو جبهه مخالف قرار داد.

* «رجب طیب اردوغان» از هواداران سرسخت مخالفان سوریه، و «ولادیمیر پوتین» از هواداران رئیس‌جمهور سوریه است.

* در سال‌های گذشته استقرار موشک‌های ناتو در ترکیه بارها از سوی مقامات روسیه مورد انتقاد قرار گرفته بود. روسیه بلافاصله پس از اعلام توافق هسته‌ای ایران و 1+5 خواستار لغو استقرار موشک‌های ناتو شد اما تمایل ترکیه برای ادامه حضور آنها خشم روسیه را برانگیخت.

روسیه در واکنش به استقرار موشک‌های ناتو در ترکیه موشک‌های اس400 را در مرزهای جنوبی خود مستقر کرد و چند ناو از ناوگان دریای سیاه را به بندر طرطوس در سوریه فرستاد. علاوه بر این ارتش خود را به موشک‌های جدید با برد 200 کیلومتر مجهز کرد.

* ترکیه و روسیه مذاکراتی برای ساخت نیروگاه هسته‌ای « آکویا » در ساحل مدیترانه به ارزش 20 میلیارد دلار داشتند اما با بالا گرفتن تنش‌ها در چند ماه گذشته اردوغان اعلام کرد ممکن است کشورش، سازنده دیگری برای نیروگاه هسته‌ای‌اش پیدا کند.

* دو کشور با ساخت خط لوله ای که سالیانه 63 میلیارد متر مکعب گاز روسیه را به اروپا می رساند موافقت کرده بودند اما ماه گذشته و در پی تشدید تنش‌ها شرکت گازپروم روسیه از تعویق اجرای پروژه خط لوله ترکیه خبرداد.

* آخرین سفر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه به ترکیه به یک سال قبل بر می‌گردد و دو طرف در آن به گسترش و توسعه روابط سیاسی و اقتصادی تاکید کرده بودند. قرار بود پوتین پاییز 94 سفر دیگری به ترکیه داشته باشد که لغو شد.

* اواخر سپتامبر 2015 ، اردوغان در حاشیه افتتاح یک مسجد در مسکو اعلام کرده بود میزان مبادله تجاری میان دو کشور در سال گذشته به 31 میلیارد دلار رسیده، در حالی‌که این میزان در سال 2002 که حزب عدالت و توسعه به قدرت رسید، 5 میلیارد دلار بود. دو کشور برای سال 2020 هدف 100 میلیارد دلار را تعیین کرده بودند.

روسیه بزرگترین منبع تأمین کننده گاز طبیعی ترکیه است. اوایل آبان 1394، اردوغان در واکنش به حملات هوایی روسیه به سوریه، به دولت پوتین هشدار داد که ممکن است دوستی ترکیه و خریداری گاز از این کشور را از دست بدهد.

* آنکارا پیش از این یک هواپیمای حامل مسافران روس را به مقصد سوریه به بهانه وجود اسلحه وادار به فرود اجباری در فردوگاهی در ترکیه کرده بود. روسیه به دلیل این تفتیش چند ساعته، بازرسی و بدرفتاری با مسافران این هواپیما به شدت به ترکیه انتقاد کرد.

* ترکیه و روسیه علاوه بر سوریه، بر سر مسائل اوکراین، مصر و قبرس اختلاف مواضع بسیاری با یکدیگر دارند.

* تنش در روابط ترکیه و روسیه، مشتریان اروپایی گاز روسیه را با توجه به فرارسیدن فصل سرما به شدت نگران کرده است.

* پیش از این ترکیه به دلیل ورود جنگنده روسی دیگری به خاکش سفیر روسیه را احضار و به شدت به وی اعتراض کرده بود.

* درگیری میان جنگنده‌های ترکیه و روسیه اولین درگیری نظامی یک عضو ناتو با روسیه از زمان آغاز جنگ سرد است.

* جنگنده روسی سقوط کرده در مرز ترکیه دومین هواپیمایی است که از زمان حمله نظامی به داعش سرنگون می‌شود. اولین هواپیما به دست داعش سقوط کرده بود.